άρθρα

Η ιστορία της Βιρτζίνια Ο ’Χάνλον 

¨Η

Ποιός χρειάζεται τον Άγιο Βασίλη 

Πρώτη Δημοσίευση: Περιοδικό Παρίων Φως, Δεκέμβριος 2006

 Γιάννα Σέργη Δεκέμβριος 2016 

 Πριν εκατό περίπου χρόνια ζούσε ένα οκτάχρονο κοριτσάκι που το έλεγαν Βιρτζίνια. Η Βιρτζίνια, σαν όλα τα μικρά παιδιά του κόσμου, πίστευε βαθιά στον Άγιο Βασίλη κι αυτός κάθε Πρωτοχρονιά της έφερνε τα δώρα της με τους γνωστούς τρόπους. Η πίστη της ήταν ακλόνητη. Εξάλλου, ακόμα και η πιο έγκυρη εφημερίδα της πόλης, που διάβαζε ο μπαμπάς της, η New York Sun, είχε κάθε χρόνο αφιερώματα στον άγιο Βασίλη, περίτρανη απόδειξη ότι υπήρχε. 

  Μια μέρα όμως άκουσε από κάποιους φίλους της ότι ο άγιος Βασίλης δεν υπάρχει. Ρώτησε τον πατέρα της, αλλά δεν ήξερε να της απαντήσει κι έτσι την παρότρυνε να απευθυνθεί στον αρχισυντάκτη της έγκριτης εφημερίδας και να τον ρωτήσει. Η μικρή Βιρτζίνια πήρε μολύβι και χαρτί κι έγραψε: 

«Αγαπητέ αρχισυντάκτη, είμαι οκτώ ετών. Ορισμένοι φίλοι μου πιστεύουν πως δεν υπάρχει ο άγιος Βασίλης. Ο πατέρας μου λέει πως αν γράφει γι’ αυτόν η Sun, σημαίνει ότι υπάρχει! Σας παρακαλώ, πείτε μου την αλήθεια. Υπάρχει πράγματι ο άγιος Βασίλης;»

  Ο αρχισυντάκτης απάντησε αμέσως στη Βιρτζίνια. Η απάντησή του, όπως και το γράμμα της μικρής, έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και συμπεριλαμβάνονται στην υποχρεωτική ύλη των μαθημάτων σε Σχολές Δημοσιογραφίας, σε τμήματα Σχολών Ψυχολογίας, σε παιδαγωγικά τμήματα Πανεπιστημίων καθώς και σε Σχολές Γονέων. Ο αρχισυντάκτης απάντησε ως εξής: 

«Βιρτζίνια, Οι μικροί σου φίλοι κάνουν λάθος, καθώς πιστεύουν μονάχα αυτά που βλέπουν. Θεωρούν ότι τίποτα δεν υπάρχει αν δεν μπορούν να το αντιληφθούν με το μυαλό τους. Όμως, σε τούτο το τεράστιο σύμπαν ο άνθρωπος είναι τόσο μικρός όσο ένα έντομο, όσον αφορά την ικανότητά του να αντιλαμβάνεται όλη τη γνώση και την αλήθεια που υπάρχει στον απέραντο κόσμο γύρω του. Ναι, Βιρτζίνια, ο Άγιος Βασίλης υπάρχει. Υπάρχει με την ίδια βεβαιότητα που υπάρχουν η αγάπη, η αφοσίωση, η γενναιοδωρία και καθετί που χαρίζει στη ζωή μας ομορφιά και ευτυχία. Αλίμονο! Πόσο μουντός θα ήταν ο κόσμος αν δεν υπήρχε ο Άγιος Βασίλης! Θα ήταν τόσο μουντός, όσο αν δεν υπήρχαν και οι Βιρτζίνιες. Δε θα υπήρχε η αγνή πίστη των παιδιών, ούτε η ποίηση, ούτε ο ρομαντισμός, που κάνουν τη ζωή μας πιο όμορφη. Μπορεί να καταφέρεις να πείσεις τον πατέρα σου να προσλάβει ανθρώπους να παρακολουθούν όλες τις καμινάδες την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς, για να πιάσουν τον Άγιο Βασίλη. Αλλά, ακόμα και αν δεν τον δουν να κατεβαίνει στις καμινάδες, τι θα αποδείκνυε αυτό; Κανείς δε βλέπει τον Άγιο Βασίλη, αλλά αυτό δεν αποτελεί ένδειξη ότι δεν υπάρχει. Τα πιο αληθινά πράγματα στον κόσμο είναι εκείνα τα οποία ούτε τα παιδιά ούτε οι μεγάλοι μπορούν να τα δουν. Είδες ποτέ νεράιδες να χορεύουν στα λιβάδια; Φυσικά και όχι, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει ότι δεν υπάρχουν. Κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί ή να φανταστεί όλα εκείνα τα θαύματα του κόσμου που είναι αόρατα. Μπορείς να χωρίσεις τα μέρη μιας παιδικής κουδουνίστρας και να δεις τι είναι εκείνο που προκαλεί τον ήχο, αλλά υπάρχει ένα πέπλο που καλύπτει τον αόρατο κόσμο, το οποίο ούτε ο πιο δυνατός άνθρωπος δε θα μπορούσε να το τραβήξει. Μονάχα η πίστη, η φαντασία, η ποίηση, η αγάπη, ο ρομαντισμός μπορούν να τραβήξουν το πέπλο τούτο, ώστε να δεις και να αντιληφθείς τη μαγική ομορφιά και το μεγαλείο που βρίσκονται από κάτω. Άραγε είναι όλα πραγματικά; Α, Βιρτζίνια ,στον κόσμο αυτό δεν υπάρχει τίποτε αληθινό και μόνιμο. Δόξα τω Θεώ! Ο Άγιος Βασίλης υπάρχει! Ζει και θα ζει για πάντα φέρνοντας τη χαρά στις καρδιές των μικρών παιδιών!”

     Όσα χρόνια κι αν πέρασαν από την αληθινή ιστορία της Βιρτζίνια κι όσα ακόμα θα περάσουν, το ερώτημα για την ύπαρξη ή όχι του αϊ-Βασίλη θα επανέρχεται σε κάθε παιδί του κόσμου. Το ζήτημα είναι αν οι γονείς και οι παιδαγωγοί πρέπει να απαντούν όπως ο αρχισυντάκτης της New York Sun πριν εκατό χρόνια ή διαφορετικά, δεδομένου ότι οι καιροί έχουν αλλάξει φέρνοντας νέες αντιλήψεις, νέες τεχνολογίες, νέους τρόπους ζωής στο παγκόσμιο χωριό μας. Μέσα σ’ αυτό το νέο πλαίσιο υπάρχει τελικά ρόλος για τον παχουλό άγιο με τα κόκκινα, με το γλυκό χαμόγελο, το βροντερό γέλιο και το σακούλι γεμάτο δώρα; 

        Η απάντηση είναι κατηγορηματικά «Ναι» για πολλούς λόγους, σύμφωνα με την ψυχολογία του παιδιού. Η πληθωρική φιγούρα του είναι για τα παιδιά, αλλά και για τους μεγάλους που έχουν κρατήσει μέσα τους ζωντανό το παιδί, ένα σύμβολο χαράς, γενναιοδωρίας και αγάπης ανυστερόβουλης, που προσφέρεται χωρίς όρους και χωρίς ανταλλάγματα. Η ανοιχτή αγκαλιά του, γνωστή έστω μέσω των εικόνων και των μύθων που τον περιβάλλουν, και τα δώρα του, χειροπιαστή απόδειξη της μεγάλης καρδιάς του, ασκούν θεραπευτική επίδραση στην ψυχή των παιδιών. Ο αϊ-Βασίλης αντιπροσωπεύει την έννοια του τρυφερού παππού, ένα σημείο αναφοράς για τα παιδιά, που έχουν ανάγκη να ξέρουν ότι κάπου στον κόσμο υπάρχει ένα ζεστό καταφύγιο όπου όλες οι ανησυχίες μπορούν να καταλαγιάσουν. Στις ανατολικές χώρες συμβολίζει και την εικόνα του πατέρα, αλλά αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτο, εφόσον ο πατέρας πολλές φορές απαγορεύει και τιμωρεί. Μπορεί όμως να εκφράζει την εικόνα του ιδεατού-επιθυμητού πατέρα των πρώτων παιδικών χρόνων που μόνο αγαπά και προστατεύει. Γι’ αυτό και ο άγιος Βασίλης δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να χρησιμοποιείται ως απειλή, να τον μεταμορφώνουμε δηλαδή σε τιμωρό που δε θα φέρει δώρο, προκειμένου να σταματήσουμε έτσι μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά του παιδιού. Συμβολίζει βεβαίως, για όλους τους ανθρώπους, το πανανθρώπινο δικαίωμα στην ελπίδα και στο όνειρο, στην πίστη για την πραγματοποίηση του φαινομενικά απίθανου να συμβεί, καθώς και την πίστη ότι κάποιος μπορεί να ακούει και να εκπληρώνει τις βαθύτερες επιθυμίες μας. Κάποιος που είναι ανώτερος από τον άνθρωπο, μια ιερή και δυναμική παρουσία, που μπορεί να ακούει τις προσευχές μας και να εργάζεται για το καλό μας. Δεν είναι τυχαίο ότι στη Φιλανδική Λαπωνία το σπίτι του βρίσκεται στην πλαγιά του λόφου Korvatunturi που έχει το σχήμα αυτιού και σημαίνει αυτί!

  Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα στην παιδοψυχολογία, η σκέψη του παιδιού της προσχολικής και της πρωτοσχολικής ηλικίας είναι «μαγική», όπως αυτή του πρωτόγονου ανθρώπου, ο οποίος, μη μπορώντας να κατανοήσει τα φαινόμενα και τα γεγονότα γύρω του, απέδιδε σ’ αυτά μαγικές διαστάσεις και ανιμιστικές ερμηνείες. Κάπως έτσι δημιούργησε τους μύθους και τα παραμύθια. Στην αναπτυξιακή αυτή φάση το παιδί κινείται πάνω στη γοητευτική γραμμή που εκτείνεται ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα. Το έργο του παιδαγωγού είναι να το βοηθήσει μεθοδικά και σταδιακά να δημιουργήσει μια σταθερή επαφή με την πραγματικότητα και να κατακτήσει το λογικό τρόπο σκέψης διατηρώντας όμως μια υγιή επαφή με τη φαντασία. Γιατί, χωρίς τη φαντασία δημιουργικών ανθρώπων είναι αποδεδειγμένο ότι δε θα υπήρχαν τα θαυμαστά επιτεύγματα των θεωρητικών και των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας. Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε, όπως λέει ο Άντλερ, ότι «ακριβώς οι άνθρωποι που διαθέτουν πλούσια φαντασία και που ξέρουν να συνδυάζουν αργότερα τη φαντασία με την πραγματικότητα, γίνονται ηγέτες της ανθρωπότητας». Το μικρό παιδί έχει ανάγκη λοιπόν από συμβολισμούς, όπως αυτοί που περικλείονται στα παραμύθια των λαών, όπου όλα είναι δυνατόν να συμβούν. Έχει ανάγκη από μυθικά σύμβολα όπως αυτό του αϊ-Βασίλη που, αν και σχετικά σύγχρονο δημιούργημα, υπακούει στις ψυχολογικές ανάγκες του παιδιού, γιατί είναι σύμφωνο με τον τρόπο που αυτό κατανοεί τον κόσμο. Και, όπως έγραφε ήδη από το 1780 ο Ρουσσώ στον «Αιμίλιο», «η παιδική ηλικία έχει τους δικούς της τρόπους να βλέπει, να σκέπτεται, να αισθάνεται και τίποτα δεν είναι πιο παράλογο από το να θέλουμε να τους αντικαταστήσουμε με τους δικούς μας». Πολλές από τις συγκρούσεις μεταξύ παιδιών και ενηλίκων και οι δυσκολίες που προκύπτουν από αυτές στην ανάπτυξη, προέρχονται από την άγνοια των ενηλίκων (δυστυχώς μη εξαιρουμένων και πολλών παιδαγωγών) ότι η υποθετική πραγματικότητα που ζει το παιδί είναι γι’ αυτό η αλήθεια. Από την άγνοια των ενηλίκων για τον τρόπο που σκέφτεται και αισθάνεται το παιδί, από την άγνοια των ανώτερων αναγκών του, αυτών που βρίσκονται πάνω από τις βιολογικές. Στην τραγικά απομυθοποιημένη εποχή μας, η παιδική ηλικία κοντεύει να χαθεί από το σύγχρονο άνθρωπο μαζί με τη μαγική γλώσσα των συμβόλων. Κι αυτό οφείλεται εν πολλοίς στο γενικό φαινόμενο της επιθυμίας για πρώιμη πνευματική ανάπτυξη του παιδιού. «Πρώιμη πνευματική ανάπτυξη του παιδιού: ηχεί πολύ όμορφα!» παρατηρεί ο καθηγητής Μερακλής, αλλά συνεχίζει κατηγορηματικός: «Όμως στην ουσία το γεγονός αυτό σημαίνει: πρώιμη εγκατάλειψη της παιδικής ηλικίας. Κι αυτό, η προδοσία αυτή της παιδικής ηλικίας είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα σοβαρότερα και επικινδυνότερα συμβάντα του πολιτισμού μας: μελλοντικές δυστυχίες πιθανώς από εδώ, από το γεγονός αυτό θα αφορμώνται».

           Μετά την πρωτοσχολική ηλικία περίπου, γιατί τα όρια δεν είναι ποτέ σαφή και ίδια ακριβώς για όλα τα παιδιά, όταν κάποιο παιδί εκφράσει την απορία ή την αμφιβολία του για την ύπαρξη του αϊ-Βασίλη, μπορούμε να του πούμε την αλήθεια, αλλά με τρόπο που δε θα προδίδει τον προηγούμενο εαυτό του, ούτε εμάς τους ίδιους, ούτε φυσικά τον άγιο Βασίλη. Ο ενδεδειγμένος τρόπος είναι να εξηγήσουμε παιδαγωγικά την έννοια του συμβόλου. Άλλωστε, ο ίδιος μπορεί να μην υπάρχει με τη μορφή που παρουσιάζεται στις γιορτές, αλλά υπάρχει πάντα ως συναίσθημα, ως ιδέα, ως απέραντη αγάπη για τα παιδιά. Ταυτόχρονα, υπάρχει ως άγιος της Χριστιανοσύνης και, μάλιστα, ως υπόδειγμα αγάπης και αλτρουισμού, το οποίο είναι σωστό να αναφέρουμε στα παιδιά. Η δημιουργία λοιπόν μιας γέφυρας ανάμεσα στην πραγματικότητα και το μύθο, όπως αυτή που διαβαίνουν τα παιδιά, είναι απαραίτητη και σημαίνει τελικά ότι ο άγιος Βασίλης είναι αυτός που κρατάμε στην καρδιά μας, ως η τέλεια εικόνα του καλού, δοτικού, ανυστερόβουλου και σοφού γέροντα που ο καθένας μας θα ήθελε να γίνει. Η νοητική ανάπτυξη του παιδιού φέρνει την κατάκτηση της αφηρημένης σκέψης, που το βοηθάει να διαχωρίσει κάποια στιγμή το σύμβολο από το πρόσωπο. Η συζήτηση με το παιδί πρέπει να γίνει όμως σε κλίμα ασφάλειας και τρυφερότητας και ο ενήλικας δεν πρέπει να προτρέχει, αλλά να αφήνει το παιδί να κατευθύνει την κουβέντα, να το ακούει προσεκτικά για να καταλάβει πώς έχει διαμορφωθεί η σκέψη του και τι ακριβώς θέλει να μάθει.

         Η κατανόηση του συμβολισμού του αϊ-Βασίλη μπορεί από δω και πέρα να συνδεθεί με τη δια βίου ύπαρξή του ,ως παρακαταθήκη αγάπης. Ένα δώρο στο παιδί που μεγάλωσε είναι πάντα μια γλυκιά απόδειξη της ύπαρξης ανώτερων συναισθημάτων, ένα παράδειγμα και φροντίδας για τους άλλους, ευγενέστερους ανθρώπους. ιδέας του αγίου της καρδιάς μας, μια ενότητα με το παιδί μέσα μας, μια τρυφερή ανάμνηση της παιδικής αθωότητας, ένα ηρεμιστικό παραμύθι που όλοι μας έχουμε ανάγκη για να γαληνέψουμε, να ονειρευτούμε ξανά και να πιστέψουμε ότι τα απίθανα μπορούν να γίνουν πιθανά.

 Σας το αφιερώνω, με την ευχή να μη σταματήσει ποτέ να υπάρχει ο άγιος Βασίλης στη ζωή των παιδιών μας και στην καρδιά όλων μας! 

Γιάννα Σέργη

Δρ. Επιστημών Αγωγής

Σχολική  Σύμβουλος 2ης και 48ης περιφέρειας ΠΑ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ. ΕΛΕΥΘΕΡΟ 

ΠΑΙΧΝΙΔΙ Ή ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ;

Κάθε μέρα οι γονείς παίρνουν δεκάδες αποφάσεις για να εξασφαλίσουν την υγεία των παιδιών τους  και να υποστηρίξουν   την ολόπλευρη ανάπτυξή τους.  Κάποιες αποφάσεις είναι πιο σημαντικές και κάποιες λιγότερο. Όταν τα παιδιά φτάνουν στην προσχολική ηλικία συχνά προκύπτει το ερώτημα αν πρέπει τα παιδιά να εμπλέκονται σε εξωσχολικές δραστηριότητες. Η αγωνία των γονέων είναι  πώς να περνούν τα παιδιά τους τον ελεύθερο χρόνο τους «δημιουργικά» και να μη χάνουν τον καιρό τους.Οι προβληματισμοί είναι πολλοί.

·         Ποια ηλικία είναι κατάλληλη για να αρχίσει ένα παιδί μια οργανωμένη δραστηριότητα;

·         Πόσες δραστηριότητες μπορεί να παρακολουθεί και πόσο συχνά;

·         Τί είδους δραστηριότητα είναι κατάλληλη;

Αυτοί όλοι οι προβληματισμοί δεν υπήρχαν πριν μερικές δεκαετίες. Η παραδοχή ήταν  ότι τα παιδιά τον ελεύθερο χρόνο τους παίζουν. Βέβαια η οργάνωση και οι συνθήκες της οικογενειακής ζωής και  της κοινωνίας γενικότερα ήταν πολύ διαφορετικές. Υπήρχε η γειτονιά, ακόμη και στις πόλεις, όπου τα παιδιά μπορούσαν να παίζουν ελεύθερα με ασφάλεια και να αλληλεπιδρούν με συνομίληκα αλλά και μεγαλύτερα παιδιά.

Στις μέρες μας αυτό είναι σχεδόν απαγορευτικό. Οι κίνδυνοι είναι πολλοί, οι κατάλληλοι χώροι περιορισμένοι και τα παιδιά είναι υποχρεωμένα να περνούν τις ελεύθερες ώρες τους μέσα στο σπίτι συχνά μόνα τους, μια και το μέγεθος της οικογένειας έχει συρρικνωθεί, με εύκολη λύση απασχόλησης την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Οι ευκαιρίες  του παιχνιδιού και της αλληλεπίδρασης με άλλα παιδιά περιορίζονται στις ώρες που το παιδί είναι στο σχολείο. Μπροστά σε αυτό το ενδεχόμενο οι γονείς σκέφτονται ως μοναδική  εναλλακτική αυτή των οργανωμένων δραστηριότητων.

Είναι όμως μονόδρομος και σε ποιο βαθμό μπορούν οι οργανωμένες δραστηριότητες να υποκαταστήσουν το ελεύθερο παιχνίδι και τον χαμένο ελεύθερο χρόνο των παιδιών; Και πώς μπορούμε να αγνοήσουμε τις επιπτώσεις από την έλλειψη ευκαιριών για παιχνίδι;

Ας δούμε όμως τι είναι το παιχνίδι και τι σημαίνει για τα παιδιά και την ανάπτυξή τους.

Αν καταγράψουμε διάφορα είδη παιχνίδιου που μας έρχονται στο μυαλό ο κατάλογος σίγουρα θα είναι μακρύς και ποικίλος και φαίνεται δύσκολο πολλές φορές να διαχωρίσουμε πότε μια συμπεριφορά είναι παιγνιώδης και πότε όχι.

Οι ερευνητές έχουν καταλήξει σε τρία κριτήρια που χαρακτηρίζουν μια συμπεριφορά ως «παιχνίδι» που είναι:

·         Η διασκέδαση, ο ψυχαγωγικός χαρακτήρας.

·         Η ευελιξία. Δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως παιχνίδι μια πράξη που επαναλαμβάνεται ασταμάτητα. Οι παίκτες πρέπει να εισάγουν καινούργιες ιδέες και δραστηριότητες

·         Η προσποίηση. Η συμπεριφορά δεν πρέπει να είναι κυριολεκτική. Για παράδειγμα δεν είναι παιχνίδι να φτιάχνεις καφέ αλλά είναι να κάνεις πως φτιάχνεις καφέ.

Κάποιοι ερευνητές ισχυρίζονται ότι υπάρχει και τέταρτη διάσταση που είναι η εσωτερική κινητοποίηση. Δηλαδή δεν πρέπει να επιβάλλεται στον παίκτη αλλά να γίνεται θεληματικά.

Το παιχνίδι δεν αποτελεί απλώς ένα τρόπο για τα παιδιά να περνούν το χρόνο τους αλλά παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική, γνωστική και σωματική ανάπτυξή τους. Το παιχνίδι απαιτεί και εξασκεί την  επίλυση προβλημάτων που θεωρείται μια από τις σημαντικότερες εκτελεστικές λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου. Τα παιδιά καθώς παίζουν σχεδιάζουν, οργανώνουν, και παίρνουν αποφάσεις. Επιπλέον το παιχνίδι απαιτεί συγκέντρωση, και επιπλέον φυσική δραστηριότητα στις περισσότερες περιπτώσεις.

Θετικές επιπτώσεις έχει και στην κοινωνικοποίηση και στην συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών μέσω της αλληλεπίδρασης με συνομίληκα αλλά και μικρότερα ή μεγαλύτερα παιδιά, όταν μιλάμε για συντροφικό και συνεργατικό παιχνίδι. Τα παιδιά πρέπει να συνεργαστούν για να αποφασίσουν ποιο παιχνίδι θα παίξουν, ποιοι θα είναι οι κανόνες πως θα διαχειριστούν τις διαφορετικές προτιμήσεις  και απόψεις τους.

Αυτή η δουλειά οικοδομεί τα κοινωνικά χαρακτηριστικά που όλοι επιθυμούμε για τα παιδιά μας: ενσυναίσθηση, αυτογνωσία, αυτορύθμιση-αυτοέλεγχο και ευελιξία.

Η φυσική δραστηριότητα που προσφέρεται με το παιχνίδι, όπως και η ευχαρίστηση-χαρά που βιώνουν τα παιδιά που παίζουν δεν μπορεί παρά να βελτιώνει τη γενικότερη διάθεσή τους.

Πολλοί θα πουν ότι και οι οργανωμένες δραστηριότητες για τα μικρά παιδιά έχουν παιγνιώδη μορφή και προσφέρουν τα ίδια πλεονεκτήματα. Και σε ένα βαθμό είναι πράγματι έτσι.

Έχουν δομημένο χαρακτήρα που βοηθά τα παιδιά στην οργάνωση, στην τήρηση των κανόνων και ορίων. Ενισχύουν τις ικανότητες αυτοπειθαρχίας, συγκέντρωσης και ολοκλήρωσης του έργου. Ακόμα αναπτύσσουν πολλές δεξιότητες που υποστηρίζουν την μετέπειτα ακαδημαϊκή τους επιτυχία και δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να αποκτήσουν εμπειρίες που δεν θα είχαν διαφορετικά. Τέλος προωθούν την αλληλεπίδραση με άλλα παιδιά και ενισχύουν την συνεργατική δράση.

Όμως οι οργανωμένες δραστηριότητες υστερούν σε σχέση με το ελεύθερο παιχνίδι:

·         Δεν επιτρέπουν στο παιδί να ανακαλύψει ελεύθερα τις ικανότητες και τις δυνατότητες του.

·         Πραγματοποιούνται σε συγκεκριμένα πλαίσια που δεν επιδέχονται παρεμβάσεις και δεν δίνουν χώρο για την ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας.

·         Δεν επιτρέπουν στο παιδί να επιλέγει την δραστηριότητά του και πολλές φορές δεν είναι αυτό που πραγματικά το ενδιαφέρει.

·         Δεν  απαιτούν  άρα και δεν προωθούν την επίλυση προβημάτων, την εξερεύνηση πολλαπλών λύσεων και γενικότερα την ικανότητα λήψης αποφάσεων.

·         Συμβαίνουν πάντα υπό την καθοδήγηση ενηλίκων  μειώνοντας έτσι τις ευκαιρίες για εξάσκηση κοινωνικών δεξιοτήτων όπως η προσέγγιση των άλλων, η διαπραγμάτευση και η επίλυση συγκρούσεων.

Τέλος οι ερευνητές πιστεύουν πως το ελεύθερο παιχνίδι και όχι τόσο οι οργανωμένες δραστηριότητες είναι αυτό που ενισχύει την αυτορρύθμιση της συμπεριφοράς ακόμα και σε παιδιά που έχουν δυσκολίες σε αυτό τον τομέα όπως τα παιδιά με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητα.

Ποια είναι η  απάντηση λοιπόν στο δίλημμα ελεύθερο παιχνίδι ή οργανωμένες δραστηριότητες.

Η απάντηση είναι ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει δίλημμα αφού το ένα δεν αντικαθιστά το άλλο. Θα πρέπει, όπως και σε όλα , να υπάρχει ισορροπία λαμβάνοντας υπόψη πολλούς παράγοντες.

Μερικές ιδέες για να σας βοηθήσουν να αποφασίσετε τι τελικά θα επιλέξετε για το παιδί σας είναι:

Δεν υπάρχει μαγική συνταγή. Το κάθε παιδί είναι διαφορετικό και διαφορετικές είναι οι ανάγκες του. Λάβετε υπόψη:

1.    Το συνολικό πρόγραμμα του παιδιού. Πόσες ώρες βρίσκεται το παιδί στο σχολείο; Παρακολουθεί  το ολοήμερο πρόγραμμα ή μόνο το υποχρεωτικό; Στην πρώτη περίπτωση και πιο κουρασμένο είναι και λιγότερο ελεύθερο χρόνο έχει για ξεκούραση και παιχνίδι. Ένα παιδί που έχει περάσει ένα οκτάωρο στο σχολείο ακόμα και αν μας φαίνεται ενεργητικό στην πραγματικότητα είναι κουρασμένο και έχει ανάγκη από χαλάρωση και παιχνίδι και όχι από επιπλέον οργανωμένο πρόγραμμα. 

2.    Τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών. Δοκιμάστε διάφορες δραστηριότητες και αφήστε το παιδί σας να διαλέξει.  Αν το παιδί σας δεν δείχνει χαρούμενο ή ακόμη δυσανασχετεί σκεφτείτε ακόμη και να σταματήσετε μια δραστηριότητα.

3.    Την ηλικία των παιδιών. Όσο πιο μικρό είναι το παιδί τόσο πιο πολύ έχει ανάγκη το ελεύθερο παιχνίδι.

Μην φοβάστε να αφήσετε τα παιδια να βαρεθούν για λίγο. Η δημιουργικότητα συχνά πηγάζει από την ανάγκη του παιδιού να βρει απασχόληση.

Η παιδική χαρά της γειτονιάς είναι η καλύτερη απασχόληση, ειδικά για τα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας.

Οργανωθείτε με άλλους γονείς να συνοδεύετε τα παιδιά σας εκ περιτροπής ώστε να κερδίζετε και εσείς χρόνο.

Αξιοποιήστε ελεύθερους χώρους, πυλωτές αυλές κα όπου αυτές υπάρχουν.

Ανταλλάξτε επισκέψεις φίλων. Καλέστε παιδιά στο σπίτι σας και αφήστε τα παιδιά σας να πάνε στο σπίτι του φίλου τους. Ορίστε το πλαίσιο-κανόνες του παιχνιδιού στο σπίτι και αφήστε τα να παίξουν ελεύθερα. Τα παιδιά θα ευχαριστηθούν και εσείς θα εξοικονομήσετε χρόνο.

Και αν δεν είναι αρκετές αυτές οι ιδέες για να αποφασίσετε σκεφτείτε και αυτό:

Πόσα χρόνια έχει ακόμη μπροστά του το παιδί σας να παίξει; Είναι στην πραγματικότητα πολύ λίγα σε σχέση με τα χρόνια σκληρής δουλειάς που το περιμένουν στα επόμενα χρόνια του σχολείου και σε όλη την υπόλοιπη ζωή του.

Τέλος γυρίστε λίγο στα δικά σας παιδικά χρόνια. Τι είναι αυτό που θυμάστε με νοσταλγία; Σίγουρα οι ώρες του ξέγνοιαστου παιχνιδιού.

Αφήστε και τα παιδιά σας να φτιάξουν τέτοιες αναμνήσεις που θα τα συντροφεύουν σε όλη τους τη ζωή.

 ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΟΣ Ο ΥΠΝΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΑΣ;

Τα μικρά παιδιά της προσχολικής ηλικίας συχνά αρνούνται να πάνε στο κρεβάτι τους να κοιμηθούν, γιατί ο ύπνος για αυτά σημαίνει το τέλος της ημέρας άρα και του παιχνιδιού ή αποχωρισμό από τη μαμά τους. Στα μεγαλύτερα παιδιά οι πολλές υποχρεώσεις που έχουν, τους στερεί ώρες ύπνου.

Ο ρόλος και η σημασία του ύπνου στα παιδιά και στους εφήβους συνήθως παραγνωρίζεται όχι μόνο από τους αγχώδεις γονείς που τους φορτώνουν υπερβολικά το πρόγραμμα, αλλά και από τους παιδιάτρους. Γονείς, γιατροί, εκπαιδευτικοί, όλοι οι «μεγάλοι» που αγωνιούν για το μέλλον τους, θέλουν να τα βλέπουν «ξύπνια».

Η εικόνα που δίνουν τα παιδιά που έχουν  έλλειψη ύπνου, μπορεί να παραπλανεί τους γονείς.Μπορεί να μη φαίνονται ότι είναι κουρασμένα και νυσταλέα. Αντίθετα, η έλλειψη ύπνου μπορεί να εκφράζεται στα παιδιά με υπερβολική δραστηριότητα, δυστροπία  και ευερεθιστικότητα.

 Ωστόσο ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής της χαμένης ώρας στην ευαίσθητη υγεία τους;

Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ο ύπνος είναι σημαντικός για την ανάπτυξη των παιδιών εξίσου όσο είναι η σωστή διατροφή και άσκηση. Στοιχεία από όλο και περισσότερες μελέτες συνηγορούν υπέρ της συσχέτισης του ύπνου με τη φυσική, γνωσιακή, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου. Ο ύπνος παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και κατά συνέπεια είναι ουσιώδες για τα παιδιά να κοιμούνται αρκετά τα συγκεκριμένα χρόνια που το σώμα και το μυαλό τους μεγαλώνουν και ωριμάζουν. Επειδή ο εγκέφαλος βρίσκεται σε συνεχή ανάπτυξη από την εμβρυϊκή ως και τη μετεφηβική ηλικία και επειδή μεγάλο ποσοστό αυτής της ανάπτυξης συντελείται κατά τη διάρκεια του ύπνου, η «χαμένη ώρα» έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στα παιδιά παρά στους ενηλίκους. Μάλιστα, η στέρηση ύπνου κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας ενδέχεται να προκαλεί μόνιμες αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου.

Με τη βοήθεια σύχρονων απεικονιστικών μεθόδων του εγκεφάλου, οι ερευνητές έχουν αρχίσει να κατανοούν τον τρόπο που η έλλειψη ύπνου προκαλεί την εξασθένηση του εγκεφάλου των ανηλίκων.

Τα κουρασμένα παιδιά δυσκολεύονται να θυμηθούν πληροφορίες που μόλις προσέλαβαν επειδή οι νευρώνες τους έχουν χάσει την πλαστικότητά τους και την ικανότητα να σχηματίζουν νέες συναπτικές συνδέσεις που είναι απαραίτητες για τη διαδικασία κωδικοποίησης της μνήμης.
        Επιπλέον, η έλλειψη ύπνου ενεργοποιεί έναν μηχανισμό ο οποίος κάνει τα παιδιά να είναι απρόσεκτοι μαθητές. Οταν ο άνθρωπος κοιμάται λιγότερο από όσο χρειάζεται, ο οργανισμός του χάνει την ικανότητα εξαγωγής γλυκόζης από το αίμα. Χωρίς αυτή τη γλυκόζη ένα τμήμα του εγκεφάλου καταπονείται περισσότερο από τα υπόλοιπα- ο προμετωπιαίος φλοιός, που είναι υπεύθυνος για την εκτελεστική λειτουργία του εγκεφάλου, όπως η ενορχήστρωση των σκέψεων για την εκπλήρωση στόχων, η πρόβλεψη αποτελεσμάτων και η ικανότητα αντίληψης των συνεπειών μιας πράξης.
Επιπλέον, με τον ύπνο ο εγκέφαλος μεταφέρει όσα έχει μάθει κατά τη διάρκεια της ημέρας σε πιο αποδοτικούς «αποθηκευτικούς χώρους» ενώ αντίθετα η έλλειψη ύπνου έχει αποδειχθεί πως μειώνει τα επίπεδα της φαιάς ουσίας στην περιοχή του ιππόκαμπου που είναι υπεύθυνος για τις λειτουργίες της μνήμης.

Η έλλειψη ύπνου συνδέεται και με τα αυξημένα επίπεδα παχυσαρκίας στα παιδιά. Αν και ο σύγχρονος τρόπος ζωής- η ανθυγιεινή διατροφή, οι πολλές ώρες μπροστά στην τηλεόραση και στον υπολογιστή και η έλλειψη σωματικής άσκησης- συχνά θεωρείται ο βασικός λόγος, η απώλεια του ύπνου επίσης παχαίνει: μειώνει τα επίπεδα της λεπτίνης, μιας ορμόνης η οποία καταστέλλει την όρεξη και ανακόπτει τη λειτουργία της αυξητικής ορμόνης, η οποία είναι απαραίτητη για τη ρύθμιση του βάρους.

Πιο απλά τα παιδιά που δεν κοιμούνται αρκετά εκδηλώνουν:

·         Έλλειψη προσοχής και δυσκολία συγκέντρωσης

·         Υπερκινητικότητα

·         Εναντιωματική και προκλητική συμπεριφορά

·         Ευερεθιστότητα

·         Αδεξιότητα

·         Αργά αντανακλαστικά και αργή σκέψη

·         Μείωση της ικανότητας της μνήμης

·         Εύκολη απογοήτευση

·         Δυσκολίες μάθησης

Όλα αυτά οδηγούν σε χαμηλή σχολική επίδοση, προβλήματα συμπεριφοράς και θέτουν τα παιδιά σε αυξημένο κίνδυνο για ατυχήματα.

Όμως ποιος είναι ο ικανοποιητικός χρόνος ύπνου; Η φυσιολογική και ικανή διάρκεια ύπνου διαφέρει από παιδί σε παιδί και επίσης αλλάζει με την ηλικία. Οι ειδικοί, ωστόσο, συμφωνούν ότι  τα παιδιά προσχολικής ηλικίας πρέπει να κοιμούνται 10-12 ώρες ημερησίως. Άρα η συνήθης φυσιολογική ώρα έναρξης του ύπνου είναι 8-8.30μ.μ. για ένα παιδί που θα ξυπνήσει την άλλη μέρα το πρωί για το σχολείο και δεν έχει τη δυνατότητα για μεσημεριανό ύπνο.

Είναι γνωστό ωστόσο ότι η «ώρα του ύπνου» μπορεί να είναι πολύ δύσκολη με κάποια παιδιά. Βοηθάει πολύ να υπάρχει σταθερή ώρα ύπνου και σταθερή ρουτίνα-διαδικασία. Μια ήσυχη δραστηριότητα πριν από τον ύπνο όπως και το διάβασμα ενός βιβλίου από κάποιον ενήλικα μπορεί να είναι πολύ βοηθητική. Η τηλεόραση, τα παιγνίδια βίντεο, το διαδίκτυο και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές,  είναι όλα αιτίες που κρατούν τα παιδιά μακριά από το κρεβάτι τους, εμποδίζοντας τα να κοιμηθούν.

Αν παρόλα αυτά το θέμα «ύπνος» είναι μια δύσκολη υπόθεση για σας, η Παιδιατρική Εταιρεία Κύπρου στην ιστοσελίδα της έχει πολύ χρήσιμες οδηγίες για την εκπαίδευση στον ύπνο.(Δείτε εδώ)

ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΕΙ ΚΑΙ ΤΙ ΘΑ ΜΑΘΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ;

Το παιδί σας έχει πια ενταχθεί στο  περιβάλλον του σχολείου. Κάθε μέρα που γυρίζει από το σχολείο το ρωτάτε να μάθετε τι έκανε στο σχολείο, τι έμαθε, αλλά εκείνο αρνείται να σας πει οτιδήποτε. Μπορεί από την άλλη να σας εξιστορεί, για πολλή ώρα, τι έκανε ή τι είπε ο τάδε φίλος του ή να σας λέει απλώς ότι όλη την ώρα  στο νηπιαγωγείο «έπαιζαν». Και εσείς αναρωτιέστε, τι κάνουν όλη  τη μέρα στο νηπιαγωγείο;

Η έρευνα τα τελευταία χρόνια ασχολείται όλο και πιο έντονα με το ερώτημα πώς θα μπορούσε η προσχολική αγωγή να επηρεάσει θετικά τη γνωστική ανάπτυξη και την προσωπική εξέλιξη των παιδιών. Πώς θα μπορούσαν τα παιδιά που φοιτούν στο νηπιαγωγείο να παρουσιάσουν αργότερα σχολική επιτυχία και πώς θα εξελιχθούν σε ικανούς ενηλίκους που θα μπορούν να συνεργάζονται με τους άλλους και να συμβάλλουν θετικά στις οικογένειές τους και στην κοινωνία. Ένα μεγάλο μέρος της έρευνας έχει ασχοληθεί με τους παράγοντες εκείνους που διασφλίζουν την ποιότητα της παρεχόμενης προσχολικής εκπαίδευσης:

·         Η γνωστική, η κοινωνικο-συναισθηματική και η φυσική-κινητική  είναι αλληλένδετες και αλληλοϋποστηριζόμενες πλευρές της ανάπτυξης και απαιτούν ισομερή προσοχή στην προσχολική ηλικία. Οι κοινωνικές και κινητικές δεξιότητες επηρεάζουν τη γνωστική ανάπτυξη, και αντίστροφα οι γνωστικές ικανότητες παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατανόηση και τον χειρισμό των κοινωνικοσυναισθηματικών καταστάσεων και στην κινητική επιδεξιότητα. Συνεπώς όλα συνδέονται εξίσου με την μάθηση αλλά και την μετέπειτα ακαδημαϊκή επίδοση και πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστους τομείς των προσχολικών προγραμμάτων.

·         Οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις με τις παιδαγωγούς ενισχύουν την ανάδυση των ικανοτήτων των παιδιών και προδιαθέτουν θετικά για τη μάθηση. Οι κοινωνικές δεξιότητες και η σχολική πρόοδος των παιδιών επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις σχέσεις νηπίων νηπιαγωγών και από τον βαθμό ανταπόκρισης των παιδαγωγών στον τρόπο που τα παιδιά προσεγγίζουν τη μάθηση.

·   

·         Τα παιδιά που παρακολουθούν προσχολικά προγράμματα όπου στόχοι είναι συγκεκριμένοι και πραγματοποιούνται μέσα από την σύνθεση των διαφορετικών τομέων και γνωστικών περιοχών είναι καλύτερα προετοιμασμένα για να αντιμετωπίσουν την τυπική εκπαίδευση του δημοτικού.  Και αυτό πραγματοποιείται όταν τα παιδιά  εκτίθενται σε ποικίλες μεθόδους «διδασκαλίας» (π.χ. δουλειά στο σύνολο της τάξης ή σε μικρές ομάδες) και εξασκούνται σε διαφορερικές γνωστικές στρατηγικές (π.χ. κατηγοριοποίηση, απομνημόνευση, λύση προβλημάτων) (Bowman,  Donovan & Burns, 2000).

Τα πορίσματα αυτών των ερευνών χρησιμοποιούνται στην κατάρτιση αναλυτικών  προσχολικών προγραμμάτων,   κάτι που συμβαίνει και στην περίπτωση του ελληνικού αναλυτικού προγράμματος για την προσχολική αγωγή. Σύμφωνα με αυτό η νηπιαγωγός καλείται να οργανώσει κατάλληλα το περιβάλλον μάθησης και να επιλέξει τρόπους εργασίας,  συνεργασίας και αξιολόγησης που θα ενθαρρύνουν και θα υποστηρίξουν την ολόπλευρη (σωματική, συναισθηματική, νοητική και κοινωνική) ανάπτυξη όλων των παιδιών που είναι και ο βασικός σκοπός του νηπιαγωγείου (Δ.Ε.Π.Π.Σ., 2001).Οι βασικές αρχές του προγράμματος είναι πως η γνώση αντιμετωπίζεται ως ολότητα και πως τα παιδιά μαθαίνουν με βιωματικό τρόπο αλληλεπιδρώντας με τους άλλους και το περιβάλλον και με σημαντικότερο μέσο το παιχνίδι.

Έτσι στο νηπιαγωγείο δεν έχουμε «ξεχωριστά μαθήματα» που διδάσκονται, όπως συμβαίνει ως επί το πλείστον στις επόμενες βαθμίδες, αλλά κατά τη μελέτη ενός θέματος, ξεκινώντας από τα προσωπικά βιώματα των παιδιών μπορούν να προσεγγιστούν γνώσεις που συνδέονται με διαφορετικές γνωστικές περιοχές. Οι διαφορετικές μαθησιακές περιοχές  που αναφέρονται στο αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου είναι η γλώσσα, τα μαθηματικά, η μελέτη περιβάλλοντος, δημιουργία-έκφραση και  η τεχνολογία.  Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα γνωστικά αντικείμενα δεν διδάσκονται μεμονωμένα αλλά επιλέγεται  ένα θέμα και μέσα και γύρω από αυτό  κατακτάται η γνώση.   Για παράδειγμα μπορεί να έχει επιλεγεί να ασχοληθούν τη συγκεκριμένη περίοδο με το θέμα «ήλιος». Έτσι, ενδεικτικά, διαβάζουν λογοτεχνικά κείμενα σχετικά με τον ήλιο (γλώσσα), μαθαίνουν για το ηλιακό σύστημα (μελέτη περιβάλλοντος) και το φαινόμενο της εναλλαγής της μέρας και της νύχτας (φυσικές επιστήμες),  κατακτούν την έννοια του αριθμού 1- ένας ήλιος – ως τη μικρότερη «μετρήσιμη» ποσότητα  (μαθηματικά), ζωγραφίζουν, κάνουν κολλάζ,  τραγουδούν, δραματοποιούν το μύθο του ήλιου και του αέρα (δημιουργία- έκφραση), παρατηρούν πίνακες ζωγραφικής με θέμα τον ήλιο που έχουν εντοπίσει στο διαδίκτυο και εκτυπώσει  από  τον υπολογιστή (τεχνολογία, υπολογιστές).

Η επιλογή του θέματος μπορεί να γίνει από την ίδια τη νηπιαγωγό με βάση τα ενδιαφέροντα των παιδιών, αλλά μπορεί να αναδυθεί μέσα από συζήτηση και από τα ίδια τα παιδιά. Για παράδειγμα, κάποιο παιδί πήγε στα χιόνια και γύρισε με κοκκινισμένο  πρόσωπο από τον ήλιο σαν να ήταν διακοπές στη θάλασσα. Τα άλλα παιδιά το ρωτούν και μέσα από τη συζήτηση προκύπτουν διάφορες απορίες σχετικές με τον ήλιο. Συμφωνούν να ασχοληθούν για τις επόμενες μέρες, εβδομάδες ή και μήνες με το θέμα. Η χρονική έκταση του θέματος εξαρτάται από τη διατήρηση του ενδιαφέροντος των παιδιών. Η ενασχόληση με θέματα που προκύπτουν από το ενδιαφέρον των παιδιών εξασφαλίζει την κινητοποίηση των παιδιών και παρέχει κίνητρο για μάθηση. Το πώς μαθαίνουν τα παιδιά είναι πολύ πιο σημαντικό από το τι μαθαίνουν. Εξάλλου στην εποχή μας,  που η πληροφορία και η γνώση τρέχουν με ρυθμούς πέρα των δυνατοτήτων μας,  είναι σημαντικό τα παιδιά να αποκτήσουν κίνητρο για μάθηση και να μάθουν πώς να ερευνούν και να προσεγγίζουν τη γνώση.

Τα παιδιά με την καθοδήγηση της νηπιαγωγού εργάζονται σε ατομικό αλλά κυρίως σε συλλογικό επίπεδο. Σε μικρές ομάδες πειραματίζονται, διερευνούν, δημιουργούν, επιλύουν προβλήματα που έχουν νόημα για αυτά. Αυτενεργώντας και αλληλεπιδρώντας οικοδομούν τη γνώση.  Τα παιδιά ενθαρρύνονται να εξερευνούν ενεργητικά το περιβάλλον και να συνεργάζονται με τους άλλους. Όλα αυτά τα κάνουν τα παιδιά όταν παίζουν. Η  έρευνα έχει δείξει ότι το παιχνίδι είναι η πιο σημαντική δραστηριότητα του παιδιού και ότι έχει ευεργετικές επιπτώσεις στην ολόπλευρη ανάπτυξή του: γνωστική ανάπτυξη, ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων, γλωσσική ανάπτυξη, δημιουργικότητα, λογική σκέψη, συνεργατικότητα, κοινωνικές δεξιότητες και κινητική ανάπτυξη.

Όταν λοιπόν  το παιδί σας λέει πως όλη μέρα στο νηπιαγωγείο παίζει ή σας αναφέρει για μακρύ χρονικό διάστημα πως μαθαίνουν π.χ. για τον «ήλιο» δεν υπάρχει λόγος να  ανησυχείτε πως χάνει τον χρόνο του, αλλά να είστε σίγουροι ότι, αν και το πρόγραμμα και το μαθησιακό περιβάλλον του νηπιαγωγείου δεν είναι αυστηρό και ανελαστικό, είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο και κατάλληλα οργανωμένο με τέτοιο τρόπο που να επιτρέπει σε κάθε παιδί σύμφωνα με τις προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες του, τις ικανότητες του και τους ρυθμούς του να σημειώσει την μεγαλύτερη δυνατή πρόοδο.

Πώς κυλάει πρακτικά η μέρα στο νηπιαγωγείο;  Το ημερήσιο πρόγραμμα  χωρίζεται σε τρεις κυρίως ζώνες που εναλλάσσονται μεταξύ τους, την ώρα των αυθόρμητων δραστηριοτήτων στις γωνιές, την ώρα της ανάπτυξης των διαθεματικών προσεγγίσεων και των σχεδίων εργασίας και την ώρα του φαγητού και ξεκούρασης- διαλείμματος.

     Αυθόρμητες δραστηριότητες στις γωνιές. Στο νηπιαγωγείο ο χώρος της τάξης είναι διαμορφωμένος σε «γωνιές», σε επιμέρους χώρους  οργανωμένους με διαφορετικό θέμα λειτουργίας ο καθένας. Τέτοιες είναι  της βιβλιοθήκης, του κουκλόσπιτου, του μπακάλικου, του οικοδομικού υλικού, του παιδαγωγικού υλικού, της μεταμφίεσης  κ.α. Κάποιες είναι σταθερές όλο το χρόνο, πχ. της βιβλιοθήκης, και κάποιες εναλλάσσονται ανάλογα με τις ανάγκες του προγράμματος και τα ενδιαφέροντα των παιδιών ή προστίθενται νέες κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Το παιχνίδι στις γωνιές είναι σημαντικό μέρος του καθημερινού προγράμματος. Τα παιδιά ασχολούνται σε αυτές κυρίως το πρωί και πάλι στην αρχή της απογευματινής ζώνης για το ολοήμερο. Είναι ελεύθερα να επιλέξουν μόνα τους τη γωνιά που θα παίξουν και την παρέα τους. Συνήθως είναι ορισμένος ο ανώτερος αριθμός των παιδιών που μπορεί να ασχολούνται σε κάθε γωνιά και η νηπιαγωγός φροντίζει να εναλλάσσονται τα παιδιά στις γωνιές κατά τη διάρκεια της εβδομάδας.

     Ανάπτυξη διαθεματικών προσεγγίσεων και σχεδίων εργασίας. Μετά την ώρα των αυθόρμητων δραστηριοτήτων στις γωνιές, και ξανά μετά την ώρα του φαγητού και του διαλείμματος, είναι ώρα που η ομάδα θα συγκεντρωθεί στην «παρεούλα» ή «κύκλο»  για να συζητήσουν, να διαβάσουν, να κάνουν παιχνίδια και να οργανώσουν την πορεία των σχεδίων εργασίας, να χωριστούν σε ομάδες και να συνεχίσουν την δουλειά πλέον  στις μικρές ομάδες ή και ατομικά κάποιες φορές.

     Φαγητό, διάλειμμα-ξεκούραση. Στην μέση περίπου της πρωινής ζώνης, γύρω στις 10.30  είναι η ώρα του κολατσιού και περίπου στις 13.30 η ώρα του μεσημεριανού γεύματος για τα παιδιά του ολοήμερου. Τόσο το κολατσιό, όσο και το μεσημεριανό, τα παιδιά το φέρνουν από το σπίτι. Το διάλειμμα στο νηπιαγωγείο είναι ένα στη πρωινή ζώνη, μετά το κολατσιό, και ένα στην μεσημεριανή ζώνη, πριν το γεύμα, και διαρκούν περίπου 20-30 λεπτά. Μετά δε το γεύμα προβλέπεται ώρα μεσημεριανής ξεκούρασης. Οι ώρες των γευμάτων και των διαλειμμάτων  είναι σημαντικό μέρος του προγράμματος και σε συνέχεια με αυτό. Τα παιδιά κατά τη διάρκεια αυτών των ωρών εξασκούν τις  κοινωνικές τους δεξιότητες, μαθαίνουν για παράδειγμα να μοιράζονται και να επιλύουν συγκρούσεις, αποκτούν θετικές στάσεις όπως αυτές της υγιεινής διατροφής, αναπτύσσουν τις ψυχοκινητικές τους δεξιότητες ενώ τρέχουν και  σκαρφαλώνουν ή σερβίρουν νερό από την κανάτα   και τέλος αποκτούν βιωματικά γνώσεις π.χ. τις έννοιες του μεγέθους και της  χωρητικότητας  όταν συγκρίνουν τα ποτηράκια τους και το πόσο νερό χωράνε μέσα. Τα παιδιά επιβλέπονται από τη νηπιαγωγό σε όλη τη διάρκεια των γευμάτων και των διαλειμμάτων.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε πως το ωρολόγιο πρόγραμμα  δεν είναι αυστηρό, αλλά ευέλικτο και διαμορφώνεται ανάλογα με τις ανάγκες της ομάδας και του προγράμματος. Επίσης ο διαχωρισμός σε τρεις ζώνες δραστηριοτήτων είναι σχετικά αυθαίρετος. Έτσι για παράδειγμα την ώρα των αυθόρμητων δραστηριοτήτων στις γωνιές μπορεί κάποιες ομάδες, με τη συμμετοχή ή όχι της νηπιαγωγού, να δραστηριοποιούνται σχετικά με το τρέχον σχέδιο εργασίας. Επίσης στο νηπιαγωγείο δεν υπάρχουν κουδούνια σε σταθερές ώρες και το διάλειμμα μπορεί να γίνει για παράδειγμα νωρίτερα ή αργότερα μέσα στη μέρα.

Πέρα από το καθημερινό πρόγραμμα υπάρχουν και άλλου τύπου προγραμματισμένες δραστηριότητες, όπως οι  εκπαιδευτικές επισκέψεις και οι εκδηλώσεις και οι γιορτές,   που εμπλουτίζουν τη σχολική ζωή.

 

Πέρα από το οργανωμένο όμως πρόγραμμα υπάρχει και ένα σημαντικό μέρος αυτών που τα παιδιά κάνουν και μαθαίνουν στο νηπιαγωγείο που δεν περιλαμβάνονται στο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα, ούτε και σε κανένα  άλλο πρόγραμμα. Τα παιδιά στο νηπιαγωγείο θα μάθουν κανόνες συμπεριφοράς και  θα οικοδομήσουν  αξίες και στάσεις. Στο νηπιαγωγείο τα παιδιά  μαθαίνουν να λένε «ευχαριστώ» και «παρακαλώ»,  μαθαίνουν να πλένουν τα χέρια τους πριν το φαγητό, να μην καταστρέφουν  τα αντικείμενα και να διατηρούν το χώρο καθαρό, να πετούν χωριστά τα ανακυκλώσιμα σκουπίδια από τα μη ανακυκλώσιμα, να μην ενοχλούν τους άλλους όταν εργάζονται, να συνεργάζονται μεταξύ τους, να περιμένουν τη σειρά τους, να επιλύουν τις διαφορές τους με επιθυμητούς τρόπους, να σέβονται τη διαφορετικότητα. Είναι οι δραστηριότητες εκείνες που σχετίζονται κυρίως με την κοινωνική διάσταση του σχολείου,  δημιουργούν την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα  και το κλίμα του και οι στόχοι τους συμπληρώνουν και ενισχύουν τους στόχους του αναλυτικού προγράμματος ή άλλοτε  τους αντιστρατεύονται.  Στο νηπιαγωγείο το περιεχόμενο αυτό του «κρυφού αναλυτικού προγράμματος», όπως ονομάζεται, κατέχει εξέχουσα σημασία. Αν και φυσικά είναι προσαρμοσμένο στις αξίες της κάθε εποχής και κοινωνίας παρουσιάζει μια σταθερότητα στο χρόνο και μια παγκοσμιότητα θα μπορούσαμε να πούμε. Ο Robert Fulghum (1992)  στο κλασσικό πια βιβλίο του «όσα πραγματικά πρέπει να ξέρω τα έμαθα στο νηπιαγωγείο» περιγράφει χαρακτηριστικά:

«ΟΣΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΩ για το πώς να ζω, τι να κάνω και πώς να είμαι, τα έμαθα στο νηπιαγωγείο. Αυτά είναι τα πράγματα που έμαθα:

-Να μοιράζεσαι τα πάντα.

-Να παίζεις τίμια.

-Να μη χτυπάς τους άλλους.

-Να βάζεις τα πράγματα εκεί που τα βρήκες.

-Να καθαρίζεις τις τσαπατσουλιές σου.

-Να μην παίρνεις τα πράγματα που δεν είναι δικά σου.

-Να λες συγγνώμη, όταν πληγώνεις κάποιον.

-Να πλένεις τα χέρια σου πριν από το φαγητό.

-Να κοκκινίζεις.

-Ζεστά κουλουράκια και κρύο γάλα κάνουν καλό.

-Να ζεις μία ισορροπημένη ζωή· να μαθαίνεις λίγο, να σκέπτεσαι λίγο, να σχεδιάζεις, να ζωγραφίζεις, να τραγουδάς, να χορεύεις, να παίζεις και να εργάζεσαι κάθε μέρα από λίγο.

-Να παίρνεις έναν υπνάκο το απόγευμα.

-Όταν βγαίνεις έξω στον κόσμο, να προσέχεις την κίνηση, να κρατιέσαι από το χέρι και να μένεις μαζί με τους άλλους.

-Να αντιλαμβάνεσαι τα θαύματα. Να θυμάσαι το μικρό σπόρο μέσα στο δοχείο από φελιζόλ. Οι ρίζες πάνε προς τα κάτω και το φυτό προς τα πάνω· κανείς πραγματικά δεν ξέρει πώς και γιατί, αλλά όλοι μας μοιάζουμε σ’ αυτό.

-Τα χρυσόψαρα, τα χάμστερς, τα άσπρα ποντίκια, ακόμη κι ο μικρός σπόρος μέσα στο πλαστικό δοχείο, όλα πεθαίνουν. Το ίδιο και εμείς.

Όλα όσα πρέπει να ξέρετε βρίσκονται κάπου εδώ μέσα. Ο χρυσός κανόνας, η αγάπη και οι βασικές αρχές υγιεινής· η οικολογία, η πολιτική, η ισότητα και η υγιεινή ζωή.

Πάρτε μία απ’ αυτές τις συμβουλές, εκφράστε τη με επιτηδευμένη ορολογία ενηλίκων και εφαρμόστε την στην οικογενειακή σας ζωή, στην εργασία σας, στην κυβέρνησή σας, στον κόσμο σας· θα παραμείνει αληθινή, ξεκάθαρη, σταθερή. Σκεφτείτε πόσο καλύτερος θα ήταν ο κόσμος, αν όλοι εμείς – όλοι οι άνθρωποι – τρώγαμε γάλα με κουλουράκια γύρω στις τρεις το απόγευμα και μετά ξαπλώναμε κάτω από τις κουβέρτες για έναν υπνάκο. Ή, αν όλες οι κυβερνήσεις είχαν ως βασική αρχή να βάζουν πάντα τα πράγματα εκεί που τα βρήκαν και να καθάριζαν τις τσαπατσουλιές τους.

Είναι ακόμη αλήθεια, ανεξάρτητα από την ηλικία σας, πως όταν βγαίνετε έξω στον κόσμο είναι καλύτερα να κρατιέστε από το χέρι και να μένετε μαζί με τους άλλους…»

     

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ;

Ø  Προετοιμάστε το παιδί σας για τη νέα πραγματικότητα

     Συζητείστε μαζί του για το νηπιαγωγείο απλά και ειλικρινά χωρίς ωραιοποιήσεις αλλά ούτε και εκφοβισμούς. Το νηπιαγωγείο δεν είναι ένας παιδότοπος αλλά  και η δασκάλα δεν είναι αυτή που «μαλώνει τα κακά παιδιά».

     Καλό είναι το παιδί να γνωρίζει το χώρο, αν είναι δυνατόν και τη νηπιαγωγό του, πριν από τη μέρα του αγιασμού. Πάρτε μαζί σας το παιδί κατά την εγγραφή ή κανονίστε  μια αναγνωριστική επίσκεψη, αν αυτό είναι δυνατό, σε συνεννόηση με τους  υπευθύνους. Περνάτε συχνά έξω από το σχολείο, αν αυτό είναι στη γειτονιά σας. Κάποιες φορές οι προαύλιοι χώροι των σχολείων είναι ανοιχτοί κατά τις απογευματινές ώρες ως χώροι παιχνιδιού και άθλησης.

     Αναπτύξτε ένα δίκτυο σχέσεων με συνομήλικα παιδιά. Η παιδική χαρά της περιοχής είναι ένας πολύ πρόσφορος τόπος για γνωριμίες. Θα είναι πολύ ανακουφιστικό για το παιδί να γνωρίζει κάποιους από τους συμμαθητές του την πρώτη μέρα που θα έρθει στο νηπιαγωγείο.

           

Ø  Ενδυναμώστε το παιδί σας.  Κάντε το  να αισθανθεί πιο αυτόνομο και υπεύθυνο άρα και πιο ισχυρό

     Αντιμετωπίστε το παιδί σας όπως αρμόζει στην ηλικία του. Συνήθειες όπως η πιπίλα, ο ύπνος στο ίδιο κρεβάτι με του γονείς, το γάλα στο μπιμπερό κ.α. σίγουρα δεν ταιριάζουν στην ηλικία των 4 χρονών, αλλά ούτε και σε μικρότερες. Το καλοκαίρι που μεσολαβεί είναι κατάλληλη χρονική περίοδος να «κόψετε» τις βρεφικές συνήθειες. Προσπαθήστε να μπείτε στη θέση ενός παιδιού που δεν το θεωρείτε αρκετά μεγάλο να πίνει το γάλα στο ποτήρι, αλλά μεγάλο για να ανταποκριθεί στις υπευθυνότητες του σχολικού περιβάλλοντος. Το λιγότερο που θα αισθάνεται είναι σύγχυση.

     Αν το παιδί σας δεν σας έχει αποχωριστεί ποτέ ως τώρα εφαρμόστε δοκιμαστικούς αποχωρισμούς σε μικρές δόσεις π.χ. ύπνος σε συγγενικά σπίτια, παραμονή σε φιλικά σπίτια χωρίς την παρουσία σας για κάποιες ώρες κ.λ.π.

     Κάντε συστηματική  αγωγή τουαλέτας. Το παιδί σας θα πρέπει να αυτοεξυπηρετείται στην τουαλέτα αν πρόκειται να πάει στο νηπιαγωγείο. Και για να αισθάνεται πιο αυτόνομο, αλλά και γιατί δεν θα θέλατε για το παιδί σας μια νηπιαγωγό με μεγαλύτερη, χρονικά, παρουσία στην τουαλέτα παρά στην τάξη. (Θυμηθείτε ότι μια τάξη νηπιαγωγείου μπορεί να φτάνει και τα 25 παιδιά). Στον παιδικό σταθμό συνήθως βοηθούν τα μικρότερα παιδιά στο θέμα της τουαλέτας, αλλά όσο πιο γρήγορα αυτονομηθεί τόσο καλύτερα.

     Όταν αγοράσετε τσάντα νηπιαγωγείου φροντίστε να είναι μετρίου μεγέθους και τέτοια που το παιδί να μπορεί να την χειρίζεται μόνο του. Αυτό ισχύει για όλα προσωπικά του αντικείμενα. Ακόμα κι αν το παιδί μας είναι το μόνο που δεν μπορεί να ανοίξει την τσάντα του και η νηπιαγωγός έχει όλο το χρόνο να το βοηθήσει, μπορείτε να φανταστείτε πόσο ανήμπορο θα νιώθει σε σχέση με τους υπόλοιπους συμμαθητές του περιμένοντας βοήθεια. Δώστε την ευκαιρία στο παιδί να διαλέξει μόνο του τη τσάντα του μέσα από τις επιλογές που θα του δώσετε. Έτσι είναι πιο σίγουρο πως θα την αναγνωρίζει και θα αισθάνεται υπεύθυνο για αυτή και για τα προσωπικά αντικείμενα που θα φέρει σε αυτήν. Γράψτε, για παν ενδεχόμενο, το όνομά του παιδιού στο μέσα μέρος της τσάντας με ένα ανεξίτηλο μαρκαδόρο.

     Μάθετε στο παιδί σας να φοράει μόνο του το μπουφάν του  και σιγουρευτείτε ότι το αναγνωρίζει. Ράψτε ένα κρεμαστράκι στο πανωφόρι του και σημειώστε τα αρχικά του στην ετικέτα. Έτσι θα μπορεί το παιδί να το κρεμάει μόνο του και θα το γλιτώσει από βέβαιο σύρσιμο στο πάτωμα και πιθανή απώλεια. Επίσης το παιδί σας θα πρέπει να ξέρει να φοράει μόνο του τα παπούτσια του. Επειδή σε αυτή την ηλικία το δέσιμο των κορδονιών δεν είναι εύκολη υπόθεση καλό είναι τα παπούτσια να μην έχουν κορδόνια.

Ø  Ακολουθείστε τους κανόνες τους σχολείου πριν από το παιδί σας για το παιδί σας

Ενημερωθείτε για το ωράριο του παιδικού σταθμού ή του νηπιαγωγείου (θα φροντίσουν γι’ αυτό οι υπεύθυνοι από την πρώτη μέρα). Είναι σημαντικό να τηρείτε το ωράριο  με συνέπεια. Τα παιδιά σας δεν μπορούν να το κάνουν αυτό μόνα τους, όμως δέχονται τις συνέπειες της μη τήρησής του. Το καθυστερημένο παιδί αποκτά κακή συνήθεια, χάνει μέρος του καθημερινού προγράμματος, δυσκολεύεται να ενταχθεί στις μικρές ομάδες, που έχουν ήδη σχηματιστεί όταν εκείνο φτάνει, και συχνά αποκτά την ετικέτα του αργοπορημένου. Επιπλέον αναγκάζει τη νηπιαγωγό να διακόψει το πρόγραμμα, σε βάρος των άλλων παιδιών, για να ανοίξει την πόρτα. Για την ασφάλεια των παιδιών  η πόρτα πρέπει να κλειδώνει όσο το δυνατό νωρίτερα.

Κάντε από νωρίς τον  απαραίτητο προγραμματισμό στις συνήθειες και τις υποχρεώσεις σας ώστε να είστε σε θέση να τηρείτε το ωράριο. Αν πάλι το παιδί σας δυσκολεύεται να ξυπνήσει το πρωί προσπαθήστε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού να αλλάξετε κάποιες από τις συνήθειες του ύπνου του, έτσι ώστε το πρωί να είναι ξεκούραστο την ώρα που πρέπει να σηκωθεί. Μην περιμένετε να ξεκινήσει το σχολείο για να το κάνετε. Η δυσκολία στο πρωινό ξύπνημα και οι καυγάδες, που αυτό συνεπάγεται, μπορεί να οδηγήσουν σε σχολική άρνηση.

Να ξέρετε πως προετοιμάζετε το παιδί σας για την καινούργια του εμπειρία από την πρώτη μέρα της ζωής του και πως δεν είστε μόνοι σας στην προσπάθειά σας  να κάνετε ομαλή την ένταξη του. Έχοντας κατά νου ότι εσείς ως γονείς είστε αναντικατάστατοι παιδαγωγοί και οι νηπιαγωγοί έχουν γνήσιο ενδιαφέρον για το παιδί σας, δουλέψτε ως ομάδα και ο καινούργιος κόσμος του σχολείου θα είναι μια συναρπαστική περιπέτεια και μια εποικοδομητική εμπειρία.

ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΕΤΟΙΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ

Από τη στιγμή όμως που το παιδί έχει φτάσει στην ηλικία των τεσσάρων ετών ή κάποιοι γονείς αποφασίσουν να γράψουν το παιδί σε κάποιο παιδικό σταθμό πριν τα 4, παραμένει η ανησυχία αν το παιδί είναι «έτοιμο» για τον παιδικό σταθμό ή το νηπιαγωγείο.  Η απάντηση είναι απλή και συγχρόνως περίπλοκη. Το παιδί είναι έτοιμο για κάθε «βαθμίδα» προσχολικής αγωγής αν έχει κατακτήσει τις τυπικές για την ηλικία του δεξιότητες (ψυχοκινητικές, συναισθηματικές, κοινωνικές και νοητικές).  Όμως, τι σημαίνει τυπικές δεξιότητες και τυπική ανάπτυξη; πώς μπορεί αυτό  να  αξιολογηθεί; Και τι γίνεται στην περίπτωση που ένα παιδί δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις τις ανάλογες της ηλικίας του; Δεν πρέπει να παρακολουθήσει το πρόγραμμα του παιδικού σταθμού ή του νηπιαγωγείου;

Σύμφωνα με τους επιστήμονες η ανάπτυξη του παιδιού είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης της βιολογικής ωρίμανσης και του περιβάλλοντος, των εμπειριών του κάθε ατόμου, και διέρχεται από συγκεκριμένα στάδια. Σε κάθε συγκεκριμένο στάδιο τα παιδιά παρουσιάζουν τυπικές δεξιότητες. Όμως, δεν διέρχονται όλα τα παιδιά τα στάδια με τους ίδιους ρυθμούς, δεν παρουσιάζουν όλα τα παιδιά τις ίδιες δεξιότητες στην ίδια ηλικία. Έτσι μπορεί ένα νήπιο να περπατήσει στους 10 στους 12 ή στους 15 μήνες και πάλι να βρίσκεται στα πλαίσια της φυσιολογικής ανάπτυξης. Παρακάτω (πιν.1) παρουσιάζονται οι τυπικές δραστηριότητες και δεξιότητες των παιδιών για τις  ηλικίες των 2 έως και   5 ετών.

Ψυχοκινητική  ανάπτυξη Περπατάει καλά , ανεβοκατεβαίνει τα σκαλιά μόνο του, τρέχει, κάθεται μόνο του σε καρέκλα, γίνεται ανεξάρτητο στην τουαλέτα, χρησιμοποιεί κουτάλι και πηρούνι, γυρίζει σελίδες, κλωτσά τη μπάλα, προσπαθεί να ντυθεί μόνο του, χτίζει πύργο με 6 κύβους, ζωγραφίζει γραμμές Κοινωνική ανάπτυξη Κάνει μοναχικό παιχνίδι, εξαρτάται από την καθοδήγηση ενός ενήλικα, παίζει με κούκλες (συμβολικό παιχνίδι), αναφέρεται στο εαυτό του με το όνομά του, έχει κοινωνική ανωριμότητα. Απαντά σε απλές οδηγίες.	2 ετών	Συναισθηματική ανάπτυξη Είναι εγωκεντρικό. Αρχίζει να έχει την αίσθηση Της προσωπικής ταυτότητας, εμφανίζει κινητικότητα αρνητισμό, και απογοήτευση, φαίνεται να έχει ανικανότητα επιλογής, απολαμβάνει τη σωματική στοργή, αντιδρά στις αλλαγές, γίνεται ανεξάρτητο, ανταποκρίνεται στο χιούμορ. Νοητική ανάπτυξη Λέει λέξεις, φράσεις και απλές προτάσεις, χρησιμοποιεί περίπου 250 λέξεις, καταλαβαίνει απλές οδηγίες, διακρίνει απλές εικόνες, του αρέσει να κοιτάζει βιβλία, η προσοχή του διατηρείται για μικρό χρονικό διάστημα.
Ψυχοκινητική ανάπτυξη Τρέχει καλά, ανεβοκατεβαίνει τις σκάλες εναλλάσσοντας πόδι, βηματίζει, στέκεται στο ένα πόδι για λίγο, οδηγεί ποδήλατο με τρεις ρόδες, τρώει μόνο του, φοράει παπούτσια και κάλτσες, κουμπώνεται και ξεκουμπώνεται, χτίζει πύργο με 10 κύβους,  αντιγράφει κύκλο  Κοινωνική ανάπτυξη Κάνει παράλληλο παιχνίδι με άλλα παιδιά, ακολουθεί τη σειρά, ξεχωρίζει το αγόρι από το κορίτσι, απολαμβάνει τις σύντομες δραστηριότητες στην ομάδα, του αρέσει να βοηθά με διάφορους τρόπους, ανταποκρίνεται σε προφορικές οδηγίες.	3 ετών	Συναισθηματική ανάπτυξη Του αρέσει να συμμορφώνεται, έχει καλή αντίληψη, δεν αντιδρά ιδιαίτερα στις αλλαγές, έχει μεγάλη αίσθηση της προσωπικής ταυτότητας, αρχίζει να γίνεται τολμηρό, απολαμβάνει τη μουσική. Νοητική ανάπτυξη Κάνει μικρές προτάσεις, χρησιμοποιεί περίπου 900 λέξεις, εμφανίζει μεγάλη  ανάπτυξη της επικοινωνίας, λέει απλές ιστορίες, χρησιμοποιεί τις λέξεις, ως εργαλεία σκέψης, θέλει να καταλάβει το περιβάλλον, θέτει ερωτήσεις, παρατηρείται ανάπτυξη της φαντασίας, ίσως απαγγέλει κάποια νηπιακά τραγούδια, κατηγοριοποιεί σύμφωνα με το χρώμα ή το σχήμα, φτιάχνει παζλ με 3 ή 4 κομμμάτια,
Ψυχοκινητική ανάπτυξη Πηδάει με το ένα πόδι, ζωγραφίζει ανθρώπους, κόβει με ψαλίδι (όχι καλά), πλένει και σκουπίζει το πρόσωπό του, ντύνεται μόνο του αλλά δεν μπορεί να δέσει κορδόνια, πετάει τη μπάλα ψηλά, αντιγράφει σχήματα με γωνίες ίσως και κάποια κεφαλαία γράμματα Κοινωνική ανάπτυξη Παίζει συνεργατικά και απολαμβάνει την παρέα και το παιχνίδι των άλλων παιδιών, είναι πολύ κοινωνικό, παίζει χαλαρά οργανωμένα παιχνίδια, είναι ομιλητικό και εφευρετικό	4 ετών	Συναισθηματική ανάπτυξη Φαίνεται σίγουρο, συχνά γίνεται αρνητικό, κάποιες φορές γίνεται προκλητικό, χρειάζεται ελεγχόμενη ελευθερία. Νοητική ανάπτυξη Κάνει ολοκληρωμένες προτάσεις, χρησιμοποιεί περίπου 1500 λέξεις, μιλά αρκετά καθαρά ώστε να είναι κατανοητό στους άλλους, κάνει συνεχώς ερωτήσεις, μαθαίνει να γενικεύει, επαναλαμβάνει μέρος μιας ιστορίας, είναι ευφάνταστο, ζωγραφίζει απλά αντικείμενα, ακολουθεί οδηγίες με τρία στάδια
Ψυχοκινητική ανάπτυξη Έχει καλή ισορροπία και αρμονικές κινήσεις, οδηγεί αυτοκινητάκι, γράφει απλά γράμματα, δένει κορδόνια Κοινωνική ανάπτυξη Έχει φίλους, συμμετέχει σε οργανωμένα παιχνίδια, ακολουθεί τη σειρά, είναι πρόθυμο να αναλάβει μερικές υπευθυνότητες	5 ετών	Συναισθηματική ανάπτυξη Έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του, δείχνει σταθερότητα, συνεργάζεται με τη μητέρα του, είναι  υπεύθυνο. Του αρέσει να ακολουθεί τους κανόνες. Νοητική ανάπτυξη Χρησιμοποιεί περίπου 2000 λέξεις, κάνει μεγάλες  προτάσεις, εκτελεί οδηγίες, διαβάζει το όνομά του, μετράει ως το 10, ρωτά το νόημα των λέξεων, γνωρίζει το χρώματα, αναγνωρίζει την πραγματικότητα από την φαντασία, δείχνει ενδιαφέρον για το περιβάλλον.

Είναι σημαντικό να θυμάστε πως τα παραπάνω στάδια ανταποκρίνονται στο μέσο όρο των παιδιών και  πως τα παιδιά παρουσιάζουν μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ τους ως προς τις κατακτήσεις τους, το οποίο οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως το φύλο, η ιδιοσυγκρασία του παιδιού, τη βιοσωματική του ανάπτυξη, το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει. Έτσι, αν το παιδί σας είναι «ζωηρό» και μεγαλόσωμο  είναι πιθανό να μάθει να κάνει ποδήλατο νωρίτερα από ότι αν είναι «ήσυχο» και μικρόσωμο. Αν πάλι το παιδί σας έχει μεγαλύτερα αδέλφια θα μάθει πιο γρήγορα να συνεργάζεται στα ομαδικά παιχνίδια από ότι αν είναι μοναχοπαίδι. Είναι ακόμα προφανές, πως ένα παιδί για να κατακτήσει μια δεξιότητα πρέπει να του έχει δοθεί η ευκαιρία να την εξασκήσει και κάποιες φορές να τη διδαχθεί. Αν στο σπίτι σας, για παράδειγμα, είναι απαγορευμένη η χρήση του ψαλιδιού, έστω και παιδικού ή έστω και κάτω από επιτήρηση, είναι λογικό το παιδί σας, ακόμη και στην ηλικία των 5 ετών, να δυσκολεύεται στη χρήση του, ή αν δεν του υποδείξετε ποτέ πώς δένονται τα κορδόνια των παπουτσιών μπορεί να φτάσει και 7  ετών και να μην μπορεί να τα δέσει.

Αν λοιπόν το παιδί σας ανταποκρίνεται σε γενικές γραμμές στις τυπικές δεξιότητες της ηλικίας του, δεν χρειάζεται να ανησυχείτε αν  είναι έτοιμο για τον παιδικό σταθμό ή το νηπιαγωγείο. Να θυμάστε ότι έργο της προσχολικής αγωγής είναι να είναι «έτοιμη» να ανταποκριθεί στις διαφορετικές ικανότητες και ανάγκες των παιδιών. Το αναλυτικό πρόγραμμα της προσχολικής αγωγής, αντίθετα με τις άλλες βαθμίδες, είναι ευέλικτο και σχεδιασμένο να επιτρέπει την πρόοδο του κάθε παιδιού σύμφωνα με τις δικές του δυνατότητες και ρυθμούς.  Εξ’ άλλου έρευνες έχουν δείξει  πως οι νηπιαγωγοί  δεν αναμένουν από τα παιδιά που έρχονται στο σχολείο να κατέχουν ακαδημαϊκές δεξιότητες, όπως π.χ. να ξέρουν να γράφουν το όνομά τους ή να  ξέρουν να μετρούν, αλλά εστιάζονται  περισσότερο  στις συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών, όπως η ικανότητα συγκέντρωσης ή τήρησης απλών κανόνων, σε αντίθεση με τους γονείς που συχνά πιστεύουν πως το παιδί τους για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του νηπιαγωγείου πρέπει να το έχουν διδάξει γράμματα ή αριθμούς.

Αν τα όσα γράφονται πιο πάνω δεν σας καθησύχασαν πως το παιδί σας είναι έτοιμο για το  νηπιαγωγείο, παρακάτω παρατίθεται μια λίστα «προσχολικών δεξιοτήτων» που ανταποκρίνεται περίπου στο αναπτυξιακό επίπεδο των 4 ετών, την ηλικία που το παιδί σας μπορεί να παρακολουθήσει πρόγραμμα προνηπίων. Σημειώστε για πόσα από τα παρακάτω  είναι το παιδί σας ικανό (αν το παιδί σας είναι μικρότερο από 4 να είστε πιο επιεικείς) και επαναλάβετε τη διαδικασία μετά από χρονικά διαστήματα  2 εβδομάδων ή ενός μήνα. Στην περίπτωση που το παιδί σας έχει κατακτήσει τις περισσότερες από τις παρακάτω δεξιότητες ή στην περίπτωση που έχει κατακτήσει λίγες, αλλά παρόλα αυτά παρουσιάζει σταθερή πρόοδο με το χρόνο, τότε μπορείτε να πείτε ότι είναι σε θέση να ανταπεξέλθει ικανοποιητικά σε ένα πρόγραμμα προσχολικής αγωγής.

     Τρέχει, πηδάει, ανεβοκατεβαίνει σκάλες με ευκολία.

     Χρησιμοποιεί ολοκληρωμένες προτάσεις και μιλάει αρκετά καθαρά ώστε να γίνεται κατανοητό από τους άλλους.

     Εκφράζει τις ανάγκες του με κατάλληλο για την ηλικία του τρόπο.

     Γνωρίζει το όνομα και το επίθετό του και πιθανώς τη διεύθυνση και το τηλέφωνό του.

     Μπορεί να αποχωριστεί με σχετική ευκολία τους δικούς του.

     Αυτοεξυπηρετείται στην τουαλέτα και στα προσωπικά του αντικείμενα π.χ. φοράει μόνο του το μπουφάν του.

     Χαίρεται να παίζει με άλλα παιδιά και ακολουθεί έστω στοιχειωδώς τους κανόνες της συντροφικότητας, περιμένει τη σειρά του, μοιράζεται τα παιχνίδια.

     Ακολουθεί τρεις συνεχόμενες οδηγίες.

     Παρακολουθεί την αφήγηση μικρής ιστορίας και είναι ικανό να απαντήσει σε μερικές ερωτήσεις ή να αφηγηθεί την ιστορία ολόκληρη ή μέρος αυτής.

     Ζωγραφίζει απλά σχέδια.

     Αντιγράφει κύκλο, τετράγωνο, σταυρό.

     Αναγνωρίζει το όνομά του ή κάποια άλλη λέξη που βλέπει συχνά π.χ. τη φίρμα ενός προϊόντος.

     Απομνημονεύει εύκολα παιδιά ποιηματάκια ή τραγουδάκια.

     Αναγνωρίζει μερικά χρώματα ή σχήματα και ομαδοποιεί βάσει αυτών.

     Αναγνωρίζει την ποσότητα δύο ή τριών αντικειμένων χωρίς να τα μετρήσει.

Τι γίνεται στην περίπτωση όμως που το παιδί σας δεν φαίνεται να έχει κατακτήσει τις ανάλογες για την ηλικία του δεξιότητες; Το κρατάτε σπίτι, παρατείνετε με δική σας πρωτοβουλία την παραμονή του στον παιδικό σταθμό  και απλώς περιμένετε ο χρόνος να κάνει το «θαύμα» του; Σε καμία περίπτωση όχι. Αν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις και ανησυχία πως το παιδί σας δεν αναπτύσσεται σύμφωνα με το αναμενόμενο, συμβουλευτείτε τον παιδίατρο σας αρχικά και κάποιον ειδικό στη συνέχεια (περισσότερα σχετικά με το θέμα στο κεφ.      ). Μετά από  έγκυρη και αξιόπιστη αξιολόγηση από τους ειδικούς θα έχετε μια σαφή απάντηση για το αν το παιδί σας παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα με την ανάπτυξη του. Στην περίπτωση αυτή, με τη δική τους πάλι καθοδήγηση, θα διαλέξετε το κατάλληλο πλαίσιο για την  εκπαίδευσή του. Θυμηθείτε: όσο πιο νωρίς αναγνωριστεί και εντοπιστεί μια πιθανή αδυναμία, τόσο περισσότερος χρόνος υπάρχει για αντισταθμιστική αγωγή. Από την άλλη, αγνοώντας τις ενδείξεις,  πιθανώς και τις υποδείξεις των ανθρώπων που το φροντίζουν παράλληλα με εσάς, και επιμένετε απλώς να    παρακολουθεί το παιδί σας το προσχολικό πρόγραμμα, όχι μόνο δεν θα το βοηθήσετε  να προοδεύσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του, αλλά κινδυνεύετε να  εμποδίσετε περαιτέρω την ανάπτυξή του.

ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΘΕΣΠΙΣΗ ΟΡΙΩΝ

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Στο πέμπτο κεφάλαιο του πεζογραφήματος του, «Αναφορά στον Γκρέκο» (1961), ο Νίκος Καζαντζάκης αναφέρεται στις συχνά επώδυνες εμπειρίες του από το δημοτικό σχολείο, σε εποχές (τέλη του 19ου αιώνα) που οι εφαρμοζόμενες παιδαγωγικές μέθοδοι ήταν ιδιαίτερα αυταρχικές, αλλά  αποδεκτές από παιδαγωγούς και γονείς. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα που περιγράφει την πρώτη μέρα στο σχολείο:

«O δάσκαλος πρόβαλε στο κατώφλι· κρατούσε μια μακριά βίτσα και μου φάνηκε άγριος, με μεγάλα δόντια, και κάρφωσα τα μάτια μου στην κορφή του κεφαλιού του να δω αν έχει κέρατα· μα δεν είδα, γιατί φορούσε καπέλο.

— Ετούτος είναι ο γιος μου, του ’πε ο πατέρας μου.

Ξέμπλεξε το χέρι μου από τη φούχτα του και με παρέδωκε στο δάσκαλο.

— Το κρέας δικό σου, του ’πε, τα κόκαλα δικά μου· μην τον λυπάσαι, δέρνε τον, κάμε τον άνθρωπο.

— Έγνοια σου, καπετάν Μιχάλη· έχω εδώ το εργαλείο που κάνει τους ανθρώπους, είπε ο δάσκαλος κι έδειξε τη βίτσα.»

Έκτοτε η  Παιδαγωγική και η Ψυχολογία έχουν  σημειώσει τεράστιες προόδους ως επιστήμες  και τα ερευνητικά πορίσματα τους  δηλώνουν με  απόλυτο τρόπο πως οι αυστηρές ποινές, και δη οι σωματικές τιμωρίες και η βία, όχι απλά δεν είναι θεμιτός τρόπος διαπαιδαγώγησης,  αλλά θέτουν σε κίνδυνο  την ισορροπημένη ανάπτυξη των παιδιών.

Από την άλλη στο διασκεδαστικό μεν αλλά και οξυδερκές άρθρο «Μάθε, παιδί μου, όρια» (ΒΗΜΑgazino, 9-11-2014) διαβάζουμε τον προβληματισμό του  σύγχρονου μας Κοσμά Βίδου πώς γίνεται οι  «δημοκρατικές» και ανεκτικές παιδαγωγικές  μέθοδοι να οδηγούν σε απόλυτη ασυδοσία.

Στην πραγματικότητα, από το πέρασμά μας από  τις απαρχαιωμένες παιδαγωγικές μεθόδους στις  πιο σύγχρονες, σε συνδυασμό με τις ραγδαίες αλλαγές στις κοινωνικές δομές και κυρίως στην οικογένεια, δημιουργήθηκαν αρκετές  παρανοήσεις-μύθοι.

Μύθος Νο 1:ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ= ΑΝΕΚΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ

Στην πραγματικότητα είναι δύο διαφορετικά στυλ διαπαιδαγώγησης που αντιστοιχούν σε διαφορετικούς τύπους γονεϊκότητας. Σύμφωνα  με την Αναπτυξιακή Ψυχολογία υπάρχουν τέσσερεις διαφορετικοί τρόποι ανατροφής των παιδιών:

·         Ο αυταρχικός /απολυταρχικός,

·         Ο διαλεκτικός/δημοκρατικός

·         Ο παραχωρητικός/ ανεκτικός

·         Ο αμέτοχος/ αδιάφορος.

Οι δημοκρατικοί γονείς είναι σταθεροί και θέτουν σαφή και συνεπή όρια. Εκφράζουν μεν, έναν υψηλό βαθμό ελέγχου, σε συνδυασμό όμως με συναισθηματική ζεστασιά, αποδοχή και ενθάρρυνση της αυτονομίας. Συζητούν και προσφέρουν εξηγήσεις κατάλληλες για το επίπεδο κατανόησης του παιδιού και επιδεικνύουν  ευελιξία όταν χρειάζεται.

Οι ανεκτικοί γονείς εκδηλώνουν συναισθηματική ζεστασιά αλλά ασκούν λίγο έλεγχο, θέτοντας ελάχιστα ή μηδαμινά όρια στη συμπεριφορά των παιδιών τους.

Μύθος Νο 2: ΘΕΤΩ ΟΡΙΑ = ΤΙΜΩΡΩ

Η θέσπιση των ορίων έχει κάνει με τον καθορισμό των κανόνων, τη χάραξη των απαγορευμένων γραμμών και την αποσαφήνιση των θεμιτών αλλά και των απαγορευμένων συμπεριφορών.

Η επιβολή των ποινών έχει να κάνει με τον τρόπο επιβολής των ορίων και την παρέμβαση στην περίπτωση μη τήρησής τους.

Όρια θέτουν οι αυταρχικοί αλλά και οι δημοκρατικοί γονείς. Οι πρώτοι όμως είναι αυτοί που απαιτούν τυφλή υπακοή και επιβάλλουν αυστηρές ποινές-τιμωρίες, ακόμη και σωματικές όταν δεν τηρούνται οι κανόνες. Οι διαλεκτικοί γονείς από την άλλη μπορεί να είναι σχετικά αυστηροί αλλά χρησιμοποιούν το διάλογο ακόμη και στην περίπτωση που χρειαστεί να επιβάλλουν μια ποινή,για να εξηγήσουν τους λόγους. Οι ποινές τους δε, είναι πάντα συνεπείς, άμεσες, λογικές και ανάλογες του παραπτώματος και λειτουργούν ως ανατροφοδότηση για την συμπεριφορά του παιδιού και όχι σαν εκφοβισμός και τιμωρία.

Μύθος Νο 3:ΟΙ ΕΠΙΤΡΕΠΤΙΚΟΙ/ΑΝΕΚΤΙΚΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΔΕΝ ΤΙΜΩΡΟΥΝ

Οι γονείς που είναι πολύ ελαστικοί και δεν ασκούν έλεγχο στα παδιά βάζοντας απαγορεύσεις και όρια παρακινούνται από θετικά μεν συναισθήματα και ιδέες, όμως  συχνά μπορεί να ενοχλούνται και να χάνουν την υπομονή τους όταν «τα πράγματα ξεφύγουν» και τελικά να καταλήγουν σε  τσακωμούς και τιμωρίες, φέρνοντας  εντελώς αντίθετα αποτελέσματα από τις αρχικές τους προθέσεις.

Μύθος Νο 4: ΛΕΩ ΟΧΙ =ΑΠΟΡΡΙΠΤΩ

Είναι φυσικό  για όλους να θέλουν να ευχαριστήσουν τα παιδιά τους. Η ικανοποίηση των επιθυμιών τους   δίνει  έντονη χαρά στους γονείς. Πολλοί όμως, φοβούνται ότι αν αρνηθούν μια επιθυμία τους θα πληγώσουν τα συναισθήματα τους και θα είναι σαν να τα απορρίπτουν. Όπως όμως δίδαξε  και ο Ginott, οι γονείς θέτουν όρια στις συμπεριφορές των παιδιών και όχι στα συναισθήματα και στις επιθυμίες τους. Τα παιδιά είναι σε θέση να καταλάβουν ότι το πρόβλημα δεν είναι τα συναισθήματα και οι επιθυμίες, αλλά η κακή συμπεριφορά. Όλα τα συναισθήματα και οι επιθυμίες είναι αποδεκτές αλλά όχι οι συμπεριφορές.

Μύθος Νο 5:Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΔΕΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΟΡΙΩΝ

Τα τελευταία χρόνια όροσημο στη σύχρονη ψυχολογία αποτέλεσαν οι μελέτες και τα βιβλία του H. Gardner «Η θεωρία της πολαπλής νοημοσύνης»(1983)  και του D. Goleman «Συναισθηματική Νοημοσύνη»  (1995). Αποτέλεσμα αυτών ήταν ο σχεδιασμός προγραμμάτων συναισθηματικής αγωγής για παιδιά. 

Στον πρακτικό οδηγό για γονείς του J. Gottman για την εφαρμογή της συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης το πέμπτο στάδιο της διαδικασίας είναι «ο καθορισμός ορίων και η βοήθεια για την επίλυση προβλημάτων»

Συγκεκριμένα αναφέρει πως για τα παιδιά και ιδίως τα μικρότερα, η επίλυση προβλημάτων έχει αφετηρία τους γονείς, οι οποίοι θέτουν όρια σε ανάρμοστες συμπεριφορές.

Μύθος Νο 6:ΘΕΤΩ ΟΡΙΑ=ΛΕΩ ΣΕ ΟΛΑ ΟΧΙ

Η θέσπιση ορίων και κανόνων πρέπει να γίνεται σε λογική βάση και με ιεράρχηση. Οι γονείς που έχουν παράλογες και συνεχείς απαιτήσεις από τα παιδιά τους δεν τα βοηθούν να τηρούν τα όρια αλλά μάλλον να τα παραβαίνουν. Το ποια όρια θα θέσει η κάθε οικογένεια είναι αυτά που φυσικά ταιριάζουν με τις αξίες της και τις συνήθειες της με προτεραιότητα πάντα στα όρια που αφορούν στην ασφάλεια των παιδιών.

Επίσης ακόμη και στα όρια που έχουν σαφώς τεθεί δεν πρέπει να κανείς να φοβάται να είναι ευέλικτος και να τα «παρακάμπτει» σε έκτακτες περιπτώσεις όπως π.χ. όταν ένα παιδί είναι άρρωστο, όταν συμβαίνει ένα έκτακτο γεγονός στην οικογένεια θλιβερό ή και χαρούμενο.

Μύθος Νο 7:ΟΙ ΠΑΠΠΟΥΔΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΙΑΓΙΑΔΕΣ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΟΔΙΟ ΣΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΟΡΙΩΝ

Η αλήθεια είναι ότι οι παππούδες και οι γιαγιάδες κακομαθαίνουν τα παιδιά, αλλά αυτο είναι άλλωστε μέρος της αποστολής τους. Αν οι γονείς έχουν θέσει σαφή όρια και συνεργάζονται αρμονικά μεταξύ τους και με τα παιδιά για την τήρησή τους, οι «κακές επιρροές» των παππούδων και γιαγιάδων μόνο ωφέλιμες μπορούν να είναι. Τα παιδιά είναι σε θέση να γνωρίζουν απόλυτα πού «τους παίρνει και πού όχι» και να συμπεριφέρονται ανάλογα. Αν βέβαια στην οικογένεια υπάρχουν δυσκολίες με τη θέσπιση ορίων ή οι παππούδες και οι γιαγιάδες είναι αυτοί που κατά κύριο λόγο μεγαλώνουν τα παιδιά τότε μπορεί να αναγκάζονται να είναι πιο αυστηροί, υπηρετώντας όμως στην ουσία έναν άλλο ρόλο από αυτόν που τους αναλογεί, κάτι που δεν είναι το θεμιτό στην ανατροφή των παιδιών.

Μύθος Νο 8:ΚΑΠΟΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΘΕΣΗ ΝΑ ΘΕΤΟΥΝ ΕΚΕΙΝΑ ΤΑ ΟΡΙΑ

Αυτή η συνθήκη μπορεί να έχει δύο διαφορετικές εκδηλώσεις.

Η πρώτη είναι τα παιδιά «τύρρανοι» που κάνουν ό,τι θέλουν στο σπίτι. Αντιλαμβάνονται ότι οι γονείς τους δεν είναι σε θέση η δεν θέλουν να θέσουν τα όρια και εκδηλώνουν ανάρμοστες συμπεριφορές, «τραβώντας το σκοινί» όσο πάει, προκαλώντας στην ουσία τους γονείς τους να αναλάβουν το ρόλο τους.

Η άλλη μορφή αυτής της συνθήκης τα παιδιά «ενήλικες» που αναλαμβάνουν το ρόλο του ισορροπιστή ή του ρυθμιστή σε μια οικογένεια που δυσλειτουργεί επίσης.

Και οι δύο περιπτώσεις είναι επικίνδυνες για την συναισθηματική και ψυχολογική ισορροπία των παιδιών. Οι γονείς δεν πρέπει να ξεχνούν πως οι γονείς δημιουργώντας μια οικογένεια αποκτούν δεσμεύσεις και υποχρεώσεις έναντι των παιδιών που αναλαμβάνουν να μεγαλώσουν.Αυτές οι δεσμεύσεις είναι μέρος του ρόλου τους να τρέφουν, να προστατεύουν να καθοδηγούν, να διασκεδάζουν , να ενθαρρύνουν, να αγαπούν τα παιδιά τους και να τα προετοιμάζουν να βγουν μονά τους σιγά σιγά στη ζωή.

Γι΄αυτό δεν πρέπει να αφήνουν τα παιδιά να επιβάλλουν τους δικούς τους όρους σε θέματα για τα οποία εκείνοι είναι υπεύθυνοι και είναι μέρος των υποχρεώσεων τους.

Η αίσθηση των ορίων, του ελέγχου και της τάξης είναι για τα παιδιά μια ανάγκη, τους  δημιουργεί το αίσθημα της ασφάλειας και τα αφήνει χωρίς περιττά βάρη.

Φυσικά τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι οι γονείς με τον υπερβολικό έλεγχο είτε με τη μορφή αυταρχικότητας είτε με τη μορφή της υπερπροστατευτικότητας πρέπει να γίνουν εμπόδιο στην προσπάθεια ανεξαρτητοποιήσης και αυτονόμησης του παιδιού. Στο παιδί πρέπει να δίνονται οι ευκαιρίες να αποφασίζει και να ενεργεί για τον εαυτό του  μέσα πάντα στα πλαίσια που έχουν θέσει για αυτό οι ενήλικες.   

ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΜΕ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΡΝΗΣΗ

          Η καινούργια χρονιά άρχισε, με πολλές προσδοκίες από όλους μας, νηπιαγωγούς γονείς και παιδιά, αλλά και κάποιο σχετικό άγχος . Το άγχος αυτό είναι ίσως πιο έντονο για τα παιδιά, και τους γονείς τους, που για πρώτη φορά έρχονται στο νηπιαγωγείο ή αλλάζουν απλώς σχολικό περιβάλλον. Καλό είναι να έχει γίνει μια καλή προετοιμασία του παιδιού για το σχολείο.

            Υπάρχει όμως πάντα η πιθανότητα το παιδί σας να παρουσιάσει <<σχολική άρνηση>>, δηλ να μην θέλει <<να πάει σχολείο>> προβάλλοντας διάφορες δικαιολογίες ή απλώς κλαίγοντας. Οι αιτίες μπορεί να είναι πολλές, αλλά δεν θα αναφερθούμε εδώ σ’ αυτές.  

Τι μπορούμε όμως να κάνουμε στην περίπτωση που θα έρθουμε αντιμέτωποι με την σχολική άρνηση;

•   Εξηγούμε στο παιδί ότι δεν γίνεται να μην πάει σχολείο και είμαστε σταθεροί σ’ αυτό. Αποφεύγουμε το φαινόμενο <<μια μέρα πάμε σχολείο, μια μέρα καθόμαστε σπίτι>>

• Αν το παιδί μας αρνείται να μας αποχωριστεί και κλαίει, δεν εκδηλώνουμε το δικό μας άγχος και αν αισθανόμαστε  ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα παράπονα και τα κλάματα, ορίζουμε κάποιο άλλο πρόσωπο να το συνοδεύει . (Συνήθως  οι μπαμπάδες είναι πιο αποτελεσματικοί σ’ αυτό το έργο). Καλό είναι να απομακρυνόμαστε αμέσως μόλις παραδώσουμε το παιδί . 
• Αν τα παράπονά του είναι πολύ έντονα, σε συνεννόηση με τη νηπιαγωγό, μπορούμε να μείνουμε, για λίγη ώρα και μόνο τις πρώτες μέρες, σε κάποιο κοινόχρηστο χώρο. Αυτό βέβαια κατά κανόνα παρατείνει το χρονικό διάστημα της προσαρμογής. 
•   Μπορούμε ακόμα, αν υπάρχει η δυνατότητα, τις πρώτες μέρες να αφήνουμε το παιδί λίγες ώρες στο νηπιαγωγείο και σταδιακά να αυξάνουμε τη διάρκεια παραμονής.

• Αν το παιδί παραπονιέται για κοιλόπονους, πονοκεφάλους και παρόμοιες ενοχλήσεις  δεν δίνουμε μεγάλη προσοχή στα παράπονά του αλλά δεν τα αρνούμαστε. Τα παιδιά, όπως και οι μεγάλοι άλλωστε, πραγματικά έχουν παρόμοιες ενοχλήσεις από το άγχος τους. Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε απλώς να πούμε << Καταλαβαίνω πως πονάει η κοιλιά σου αλλά είμαι σίγουρος/η ότι θα σου περάσει γρήγορα μια και δεν είσαι άρρωστος/η.
• Αφήνουμε το παιδί να έχει μαζί του , τον πρώτο καιρό, κάποιο προσφιλές αντικείμενο. Ένα αγαπημένο κουκλάκι, για παράδειγμα , θα μειώσει το πολύ άγχος.

•   Το μεσημέρι είμαστε τυπικοί στην ώρα παραλαβής για να μην αυξάνουμε το άγχος του παιδιού.
• Το επαινούμε για την προσπάθεια του. Χρησιμοποιούμε τις μικρές επιτυχίες για να αυξήσουμε την εμπιστοσύνη του και να το βοηθήσουμε να προχωρήσει. Το συγχαίρουμε π.χ. για μια ζωγραφιά που έκανε.
• Ακούμε και κουβεντιάζουμε τα συναισθήματά του. Δεν κάνουμε αρνητικά σχόλια και γενικεύσεις όπως <<είσαι κακό παιδί που κλαις κάθε πρωί>>. Το διαβεβαιώνουμε ότι θα το αγαπάμε και θα το φροντίζουμε πάντα και όχι <<θα σ’ αγαπώ άμα δεν κλαις το πρωί>>.Αυτές οι συζητήσεις καλό είναι να γίνονται όταν το παιδί είναι ήρεμο και ποτέ το πρωί που κατευθυνόμαστε στο νηπιαγωγείο. Τότε συζητάμε διάφορα θέματα και αποφεύγουμε να ρωτάμε πως νιώθει.

•  Αν παρόλα αυτά το άγχος και οι αντιδράσεις του παιδιού είναι εξαιρετικά έντονες, διαρκούν πολύ ώρα κάθε μέρα ή παρατείνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα, απευθυνόμαστε για βοήθεια σε κάποιον ειδικό. 

ΠΑΙΔΙΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΒΡΕΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ

Σενάριο 1ο  (αληθινό)

Το παιδί σας είναι πια ένας μικρός μαθητής, μια μικρή μαθήτρια του νηπιαγωγείου. Εσείς οι γονείς αλλά και άλλα συγγενικά και φιλικά πρόσωπα του λέτε πόσο μεγάλωσε και πόσο έτοιμος/η είναι για το νηπιαγωγείο.  Έχετε μάλιστα αγωνία αν το παιδί σας τα καταφέρνει στο καινούργιο του σχολείο .

Σενάριο 2ο (εξίσου αληθινό)

Το πρωί  που ετοιμάζεστε για το σχολείο αργεί να φάει το πρωινό του, να βάλει τα ρούχα του, πόσο μάλλον τα παπούτσια του, να πλύνει τα δόντια του και γενικά να ετοιμαστεί, ο χρόνος περνάει  και έτσι  αναλαμβάνετε δράση..... τα κάνετε όλα εσείς αντί για αυτό.  Το μεσημέρι, από την άλλη, προκειμένου «να φάει» το ταΐζετε, ενώ ίσως βλέπει και τηλεόραση ή παίζει με κάποιο παιχνίδι.Το βράδυ πάλι  πάει δύσκολα για ύπνο, αρνείται ή  καθυστερεί και έτσι αυτή τη φορά αναλαμβάνει δράση η πιπίλα, το μπιμπερό ή ο ύπνος στο κρεββάτι της μαμάς και του μπαμπά, που παύει, φυσικά, να είναι με αυτό τον τρόπο το κρεββάτι της μαμάς και του μπαμπά.

Σενάριο 3ο (ακόμη πιο αληθινό)

Η νηπιαγωγός στο σχολείο θεωρεί δεδομένο ότι το παιδί μπορεί να βάλει μόνο του το μπουφάν του, να χειριστεί τα προσωπικά του αντικείμενα,   να πάει  μόνο του τουαλέτα, να χειριστεί απλά εργαλεία, να ακολουθήσει τους κανόνες του σχολείου και εκείνο βλέπει, ίσως με απορία, άλλα παιδιά να είναι σε θέση να κάνουν όλα αυτά που εκείνο μπορεί να δυσκολεύεται ή να θεωρεί απλώς δεδομένο ότι δεν είναι δική του υπόθεση.

Τρία διαφορετικά, φαινομενικά, σενάρια που μπορεί όμως να αφορούν το ίδιο παιδί.

Αν εμάς, σε μια απλή περιγραφή, μας φαίνονται να διαφέρουν τόσο φανταστείτε τι σύγχυση μπορεί να προκαλείται σε ένα παιδί  4 ή 5 ετών όταν τα βιώνει. Τελικά τι είναι, μεγάλος ή μικρός; Και ποιος έχει δίκιο; Η μαμά και ο μπαμπάς στο σπίτι ή η δασκάλα στο σχολείο που όλα τα ζητάει;   Και τα άλλα παιδιά, που τα φαίνεται να τα καταφέρνουν, είναι  πιο καλά ή πιο έξυπνα από το ίδιο;

Είναι βέβαιο πως δεν χρησιμοποιείτε τις εκφράσεις «δεν είσαι ικανός/ή» ή «δεν τα καταφέρνεις» όμως, για παράδειγμα, όταν δεν αφήνετε το παιδί σας να φάει π.χ. μόνο του το μήνυμα είναι ακριβώς το ίδιο ακόμη και αν δεν το λέτε με λόγια.

Ούτε βέβαια βομβαρδίζετε  όλη την ώρα στο παιδί σας  με την φράση «είσαι μωρό»! Όμως η χρήση μπιμπερό και πιπίλας, όσο φυσιολογικό και αν είναι σε ένα άλλο αναπτυξιακό στάδιο (βρεφικό), σε αυτή την ηλικία είναι συνώνυμο της παραπάνω φράσης.

                 Η αλήθεια είναι ότι  η αυτονόμηση  και η ανάληψη πρωτοβουλίας είναι ανάγκες των παιδιών και  βασικά αναπτυξιακά στάδια, σύμφωνα με τα πορίσματα και τις μελέτες  του Κλάδου της Αναπυξιακής Ψυχολογίας και η κατάκτησή τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αντιμετώπιση των ενηλίκων.

Σύμφωνα με τον Erikson το αναπτυσσόμενο άτομο, ανάλογα με την ηλικία του,  καλείται να ανταπεξέλθει σε ορισμένες προκλήσεις που εξαρτώνται κάθε φορά  από την κοινωνία και τον πολιτισμό στον οποίο ζει.  Οι προκλήσεις αυτές  σε κάθε στάδιο χαρακτηρίζονται από μια κρίση –σύγκρουση. Οι εμπειρίες του ατόμου στην προσπάθειά του να επιλύσει αυτές τις συγκρούσεις  το κατευθύνουν στην διαμόρφωση των αντιλήψεων για τον εαυτό του που διαρκούν σε ολόκληρη τη ζωή.  Σύμφωνα με τη θεωρία της ψυχολογικής επάρκειας  η ποιότητα προσαρμογής του εξελισσόμενου ανθρώπου  κρίνεται από τον τρόπο που αντιμετωπίζει τα αναπτυξιακά επιτεύγματα του σταδίου που διανύει. Αν ένα παιδί δεν έχει κατακτήσει επαρκώς τις προκλήσεις ενός αναπτυξιακού σταδίου αυτό θα εμφανιστεί στο μέλλον ως εμπόδιο στην αντιμετώπιση των επόμενων σταδίων.

Στα πρώτα χρόνια της πρσχολικής περιόδου  ολοκληρώνεται το στάδιο της αυτονομίας ή αμφιβολίας ,  που διαρκεί περίπου από τον 18^ο μήνα μέχρι το 3^ο έτος περίπου.  Το παιδί διαπιστώνει πως υπάρχουν στην διάθεσή του επιλογές και μπορεί το ίδιο να αποφασίζει και να εκτελεί δραστηριότητες. Η φράση «Όχι, μόνο μου» είναι χαρακτηριστική αυτής της ηλικίας. Κατά την περίοδο αυτή το παιδί θα αποκτήσει αυτονομία και ανεξαρτησία,  αν οι γονείς ενθαρρύνουν την τάση του για εξερεύνηση και  ελευθερία. Αν στο παιδί επιτρέπεται να δοκιμάζει και να προσπαθεί,  και έτσι πετυχαίνει να κάνει να πράγματα για τον εαυτό του, αποκτά αυτοπεποίθηση. Οι γονείς πρέπει να  δίνουν ευκαιρίες στο παιδί σε όλες τις καθημερινές εργασίες –φαγητό , ντύσιμο, καθαριότητα- και να μην  επιμένουν να δέχεται συνεχώς τη δική τους βοήθεια. Ακόμη,  να το επαινούν κάθε φορά που τα καταφέρνει και να το διδάσκουν πως κάθε μικρή αποτυχία είναι μια ευκαιρία για καινούργια δοκιμή.

Αν οι γονείς όμως είναι περιοριστικοί ή/ και υπερπροστατευτικοί και ματαιώνονται οι προσπάθειες του παιδιού για αυτονομία τότε  βιώνει ανεπάρκεια και  αμφιβολία για τον εαυτό του.

Η επέκταση του αγώνα των νηπίων για αυτονομία είναι το επόμενο αναπτυξιακό στάδιο (3-6 ετών) που επικρατεί η σύγκρουση μεταξύ της πρωτοβουλίας και της ενοχής. Το παιδί σε αυτή την ηλικία αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ξεχωριστή οντότητα και να λαμβάνει αποφάσεις μόνο του. Και σε αυτό το στάδιο ο τρόπος που οι γονείς αντιμετωπίζουν την τάση του παιδιού παίζει καθοριστικό ρόλο.  Οι γονείς πρέπει να  ενθαρρύνουν τα παδιά τους σε κάθε είδους  δημιουργική δράση,  να γνωρίζουν τον κόσμο γύρω τους  και να εξερευνούν τον κόσμο των πιθανών λύσεων.

Αν οι γονείς αποθαρρύνουν τα παδιά ή είναι  επικριτικοί συνεισφέρουν στη δημιουργία μιας αίσθησης ενοχής που ακολουθεί το άτομο σε όλη του τη ζωή.

Πρέπει να αναφέρουμε εδώ πως η η ελευθερία και η προτροπή για αυτονομία και ανάληψη πρωτοβουλίας πρέπει να παρέχεται μέσα σε λογικά όρια. Η έννοια της επιβολής ορίων δεν είναι αντίθετη με τις έννοιες της αυτονομίας και της πρωτοβουλίας.  Ο ρόλος των ενηλίκων είναι να καθοδηγούν και να θέτουν όρια έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να χειριστούν τις καταστάσεις και τις ευκαιρίες  να ελέγξουν το περιβάλλον τους , αλλά χωρίς να προκαλούν στο παιδί υπερβολικό άγχος ή ενοχή.

Τι συμβαίνει όταν τα παιδιά έχουν ελάχιστες ή καθόλου ευκαιρίες να δοκιμάσουν πράγματα μόνα τους ή όταν το περιβάλλον είναι τόσο χαώδες , ώστε δεν μπορούν να παρατηρήσουν τα αποτελέσματα των πράξεών τους; Μπορεί να εγκαταλείψουν την προσπάθεια  να μαθαίνουν και γίνονται παθητικά στην συμπεριφορά τους.  Με απλά λόγια χάνουν την φυσική ικανότητά τους για μάθηση.